ΚΟΣΜΑ Π. ΧΑΡΠΑΝΤΙΔΗ ''ΧΑΛΑΣΜΕΝΕΣ ΓΕΙΤΟΝΙΕΣ

ΘΕΜΑΤΙΚΑ  ΚΕΝΤΡΑ

Πολυκατοικία - «Αξιοποίηση του αστικού χώρου[1]» Φυλακισµένα παιδιά[2]- Έλλειψη παιχνιδιού

ΣΤΟΧΟΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

Ο συγγραφέας κινείται, µε αποσπασµατικό τρόπο μέσα από καθημερινή γλώσσα και με μελαγχολική και απαισιόδοξη γραφή, ανάµεσα στις µνήµες της παιδικής του ηλικίας και στα τραύµατα από τη σύγχρονη, άσχημη εικόνα της πόλης µε τις "χαλασµένες" και αφιλόξενες γειτονιές.

Στόχος του λοιπόν είναι να παρακολουθήσουµε µια αντιπροσωπευτική εικόνα σύγχρονης επαρχιακής πόλης, ( της Καβάλας) η οποία ταλαιπωρεί, «πνίγει» τον σύγχρονο άνθρωπο µε την πυκνή δόµηση των πολυκατοικιών, την έλλειψη ελεύθερων χώρων και πρασίνου.

ΕΝΟΤΗΤΑ 1:Η παρακμή της πόλης και η ασχήμια των γειτονιών

(Χαλασμένες γειτονιές……….ο έρωτας)

Το απόσπασμα ξεκινά με την περιγραφή της σύγχρονης πόλης της Καβάλας. Ο συγγραφέας αποκαλεί τις γειτονιές χαλασμένες γιατί έχουν χάσει την ομορφιά τους και έχουν αποκτήσει ένα απάνθρωπο πρόσωπο. Τα προβλήματα που αναφέρονται είναι η έλλειψη του πράσινου και οι πολυκατοικίες που χτίστηκαν  βιαστικά, χωρίς κάποιο σχεδιασμό και ασχημαίνουν τις γειτονιές της καβάλας.

Τη δεκαετία του 1950, που σε όλη την Ελλάδα προχωρούσε η ανάπτυξη των πόλεων και άρχισαν να χτίζονται πολυκατοικίες, η Καβάλα δεν μπόρεσε να παρακολουθήσει τις εξελίξεις λόγω της παρακμής του καπνεμπορίου που οδήγησε σε οικονομικό μαρασμό την πόλη. Έτσι, το 1970 η Καβάλα προσπάθησε να κερδίσει το χαμένο έδαφος, με αποτέλεσμα να γκρεμιστούν τα παλιά και καλαίσθητα κτίρια και στη θέση τους να χτιστούν πολυκατοικίες πρόχειρα, βιαστικά και επιπόλαια.

Ο συγγραφέας εκφράζει την απέχθεια του για τη σημερινή εικόνα της πόλης που έχει χάσει την όμορφη μυρωδιά του καπνού και φοβάται πως το παρελθόν θα εκδικηθεί τους ανθρώπους καθώς θα είναι υποχρεωμένοι να ζουν σε ένα ψυχρό, απρόσωπο και διαρκώς πιο άσχημο τόπο.

Τέλος ο συγγραφέας εκφράζει την ευχή να μπορούσε να βρεθεί ένας όμορφος τόπος όπου θα έβρισκαν καταφύγιο  αυτοί που ακόμα τους αγγίζει η ομορφιά και η μαγεία της νύχτας και εξακολουθούν να ερωτεύονται. Ο συγγραφέας μιλώντας για αυτούς τους ανθρώπους φωτογραφίζει τον εαυτό του.

ΕΝΟΤΗΤΑ 2: Αναμνήσεις από τα παιδικά χρόνια του συγγραφέα

(Παιδί…………..σκοτεινιασμένες καμάρες)

Ο συγγραφέας φέρνει στη μνήμη του την παιδικά του ηλικία, τότε που το μυαλό του ήταν μόνο στο παιχνίδι. Θυμάται τις σχολικές εκδρομές στο φρούριο και τα βράδια που τα παιδιά έτρεχαν πίσω από τα σκυλιά και που άκουγαν τρομακτικές ιστορίες από τους μεγαλύτερους. Όμως όλες αυτές οι αναμνήσεις σβήνουν καθώς σήμερα η πόλη δεν αφήνει πλέον καθόλου χώρο για μια αλάνα ή ένα κήπο.

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: Η πόλη έρημη από πάρκα και πράσινο

(Στρέφοντας το βλέμμα……………..ερημιά της επαρχίας)

Ο συγγραφέας βλέπει με θλίψη την ολοκληρωτική απουσία του πράσινου και των πάρκων, τα οποία αποτελούν πηγή ζωής και ομορφιάς. Με ειρωνεία λέει ότι η εικόνα αυτή είναι αποτέλεσμα της αξιοποίησης, απληστίας δηλαδή του ανθρώπου να εκμεταλλευτεί κάθε ίχνος γης και να κερδίζει συνεχώς χρήματα.

Μόνο ένας χώρος έχει μείνει στην πόλη όπου τα παιδιά μπορούν να παίζουν. Ο υγγραφέας θυμάται ότι παλιότερα τα παιδιά ηρεμούσαν με το παιχνίδι ενώ τώρα εξαγριώνονται τονίζοντας με αυτόν τον τρόπο ότι οι σύγχρονες συνθήκες ζωής αλλοιώνουν τον άνθρωπο.

Αφηγηματικές τεχνικές
Ο αφηγητής

Στο δεύτερο και τρίτο απόσπασμα ο αφηγητής είναι πρόσωπο της αφήγησης , βλέπει από εσωτερική οπτική γωνία, συμμετέχει στα γεγονότα που αφηγείται σε α’ πρόσωπο(αναδρομή στα παιδικά χρόνια, νοσταλγικές μνήμες που πληγώνουν).Σε κάποια σημεία χρησιμοποιείται και το α πληθυντικό πρόσωπο (εκπρόσωπος – εκφραστής της γενιάς του) και το β ενικό πρόσωπο σαν να απευθύνεται ο αφηγητής σε κάποιο συνομιλητή. (Ψευδαίσθηση διαλόγου, αμεσότητα, δραματικότητα). 

Στο πρώτο απόσπασμα ο αφηγητής είναι αμέτοχος στα γεγονότα και αφηγείται σε γ’ πρόσωπο.(πληροφοριακός χαρακτήρας: αλλοιώσεις αστικού τοπίου, αίτια, απουσία πρασίνου).
Πολύ συχνή είναι και η χρήση της περιγραφής

Ο χώρος της αφήγησης είναι η Καβάλα.
Ο χρόνος

Ο χρόνος είναι παροντικός και συμπίπτει με την ώριμη ηλικία του αφηγητή. Στο δεύτερο απόσπασμα ο αφηγητής μεταφέρεται στο παρελθόν.  

Υπάρχει η αντίθεση του παρελθόντος με το παρόν της πόλης.

Επίσης υπάρχει η πορεία του χρόνου της μέρας: πρωί, μεσημέρι, βράδυ. Αυτό συμβαίνει και στις τρεις ενότητες

 Η αφήγηση ακολουθεί κυκλική τροχιά:
• Το σημερινό πληγωμένο πρόσωπο της πόλης εξαιτίας της καταστροφικής αξιοποίησης.
• Η παλιά πόλη και η αθεράπευτη νοσταλγία του οριστικά χαμένου.
• Τα σημερινά παιδιά φυλακισμένα στην ασφυκτική - πνιγηρή τσιμεντούπολη.

Το σημερινό πρόσωπο της πόλης: τραυματισμένο, γυμνό, σκληρό, εφιαλτικό, κοινό, αδιάφορο, ευτελές. Πυκνή δόμηση, πολυκατοικίες κακόγουστες – αποξενωτικές, στενοί ανήλιαγοι δρόμοι, έλλειψη πρασίνου – χώρων αναψυχής, πολιτιστική αλλοτρίωση, έλλειψη ταυτότητας – μνήμης – σεβασμού στο ιστορικο – κοινωνικό παρελθόν, ισοπεδωτική ομοιομορφία.

Τα συναισθήματα του συγγραφέα: οδύνη, θλίψη, απογοήτευση, οργή, ρομαντική νοσταλγία.

Η στάση του συγγραφέα: καταδίκη σημερινού πολιτισμού, απόρριψη της προόδου με την έννοια της υποταγής του ανθρώπου στην τεχνολογία-καταναλωτισμό, απόρριψη ενός δήθεν μοντερνισμού που απαξιώνει το παρελθόν, την παράδοση, τις τοπικές ιδιαιτερότητες, ειρωνεία στον τρόπο που χρησιμοποιεί τις έννοιες «ανάπτυξη και «αξιοποίηση» ( = υποβάθμιση, κακοποίηση).
Αίτια υποβάθμισης:
Η ευκαιριακή –χωρίς σχεδιασμό, προοπτική, ευαισθησία και σεβασμό στο ιστορικο-κοινωνικό στίγμα της πόλης ανοικοδόμηση στη δεκαετία του 1970. Η λογική του γρήγορου και εύκολου κέρδους, της «αξιοποίησης» κάθε τετραγωνικού μέτρου που οδήγησε σε οικοδομική αναρχία.
Η εκδίκηση του παρελθόντος / συνέπειες :
Οικολογική καταστροφή, ανθυγιεινή διαβίωση, απομάκρυνση από το φυσικό περιβάλλον, μοναξιά, αποξένωση, απουσία προσωπικών σχέσεων, επιθετικότητα, αίσθημα εγκλωβισμού, μόνωση.

Γλώσσα
Η γλώσσα του κειμένου είναι πλούσια,  ποιητική, εκφραστική, πλαστική, μεταφορική, προσεγμένη και φροντισμένη δημοτική. Ο μεταφορικός λόγος που χρησιμοποιεί κάνει τη γλώσσα του έντονα ποιητική.

Υπάρχουν πολλά σχήματα λόγου

Μεταφορές: 1^ο απόσπασμα:  1. Το βουνό γύρω μια καμένη προσωπίδα, χωρίς ένδυμα και κόσμημα 2. κάνει το φως πιο κοφτερό 3. …τις πολυκατοικίες που πληγώνουν τον ουρανό 4. οτιδήποτε παλιό και σοφό έχτισε σιγά σιγά ο χρόνος και οι άνθρωποι 5. για να φορέσει (ενν. η πόλη) αυτό το κοινό κι αδιάφορο πρόσωπο 6. χωρίς την άλμη του καπνού να γλείφει δρόμους και προσόψεις 7. οι άνθρωποι με το βουισμένο κεφάλι και τις πληγές στο πρόσωπο που άνοιξαν η νύχτα και ο έρωτας.

2^ο απόσπασμα: 1. κυνηγούσα το παιχνίδι και αυτό ολοένα γλιστρούσε 2. αναμνήσεις παιχνιδιού, σχεδόν εξορισμένες 3. προσπαθούσαμε να ξεδιπλώσουμε το μικρό πανωφόρι του παιχνιδιού 4. γλυκιά ομίχλη από φρέσκο ψωμί…

3^ο απόσπασμα: 1. πνίγουν το καμπαναριό 2. παράθυρο στο ανοιχτό Αιγαίο 3. τα φυλακισμένα παιδιά 4. …στην ημιθανή ερημιά της επαρχίας

Ειρωνεία: 1. για να προλάβει η πόλη την ανάπτυξη 2. οι άλλες πόλεις γνώριζαν τις λέξεις «αντιπαροχή», «γκαρσονιέρα και μπανιέρα», «θερμοσίφωνο και κοινόχρηστα» 3. Παντού αξιοποίηση

Προσωποποίηση: 1. οτιδήποτε παλιό και σοφό έχτισε σιγά σιγά ο χρόνος 2. σύντομα θα μας εκδικηθεί το παρελθόν.

Εικόνες: παίζαμε με την πόλη…ιώδιο και κάρβουνο.

Ύφος

Το ύφος είναι γλαφυρό, ζωντανό και παραστατικό. Είναι λυρικό λόγω της μεταφορικής γλώσσας και των πολλών  σχημάτων λόγου. Εξαιτίας του πρώτου προσώπου το ύφος γίνεται εξομολογητικό, πιο προσωπικό και αποκτά μια συναισθηματική χροιά και μια νοσταλγική και μελαγχολική διάθεση. Σε ορισμένα σημεία το ύφος γίνεται ειρωνικό, αιχμηρό, σκληρό:  Π.χ «ρήμαξε, κατεδάφισε, θα μας εκδικηθεί το παρελθόν, φυλακισμένα παιδιά, αγριεύουν, ανάπτυξη, αξιοποίηση.
Αποτέλεσμα:
Αναδεικνύεται έτσι εντονότερα το συγκινησιακό στοιχείο, η συναισθηματική φόρτιση και η πληγωμένη διάθεση του αφηγητή για την κακοποίηση του παραδοσιακού, ανθρώπινου χαρακτήρα της πόλης του. Αν χρησιμοποιούσε γλώσσα πεζή, καθημερινή και αδιακόσμητη, το αφήγημα θα έμοιαζε περισσότερο δοκιμιακό, τεχνοκρατικό και «αποξηραμένο».

Προβλήματα από την ανάπτυξη της πόλης και την αξιοποίηση των χώρων της.

·        Αλλοίωση πατροπαράδοτης ομορφιάς σπιτιών

·        Ακαλαίσθητο πρόσωπο πόλης

·        Ευτέλεια πολυκατοικιών

·        Κατεδαφίσεις, αντιπαροχές

·        Παρακμή οικονομίας με εξαφάνιση καπνεμπορίου

·        Έλλειψη πρασίνου και πάρκων

·        Έλλειψη χώρων αναψυχής και άθλησης

·        Έλλειψη χώρων για το παιχνίδι των παιδιών

Κυριότερο πρόβλημα

Έλλειψη χώρων για το παιχνίδι των παιδιών. Ο συγγραφέας ξέρει πόσο σημαντικό είναι τα παιδιά να παίζουν ομαδικά παιχνίδια σε ελεύθερους και ασφαλείς χώρους, γι’ αυτό και το θεωρεί το σημαντικότερο πρόβλημα.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ   ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ   ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

α. Χαλασμένες γειτονιές. Με τη φράση δε νοούνται βέβαια οι γειτονιές που έχουν «χαλάσματα» παλιών σπιτιών. Αντίθετα, πρόκειται για τις γειτονιές με τις πολυκατοικίες, οι οποίες μπορεί να είναι καινούριες, όμως έχουν χαλάσει, έχουν αλλοιώσει την παλιά όψη που είχαν οι γειτονιές της πόλης (υποθέτουμε ότι η παλιά πόλη νοείται με όμορφα και ευρύχωρα παραδοσιακά σπίτια, με γραφικές γειτονιές, με ανθρώπινη όψη).

Η παρακµή της παλιάς Καβάλας και η αλόγιστη µετατροπή της σε τσιµεντούπολη τοποθετούνται χρονικά στη δεκαετία του 70, όταν, µε ευκαιριακό τρόπο και δίχως σχεδιασµό, η πόλη ανοικοδοµήθηκε στερούµενη όχι µόνο το ιστορικοκοινωνικό της στίγµα (πόλη καπνεµπορίου και προσφύγων), αλλά και τις µελλοντικές προοπτικές ανάπτυξης της. ∆έσµιοι και άµοιροι αυτής της καταστροφικής «αξιοποίησης» είναι σήµερα τα φυλακισµένα παιδιά των πολυκατοικιών, τα οποία, στερηµένα από τους ελεύθερους χώρους για το παιχνίδι, αγριεύουν αντί να ηρεµούν.

Τα οικόπεδα και τα παλιά παραδοσιακά σπίτια δόθηκαν σε εργολάβους μεαντιπαροχή, «αξιοποιήθηκαν» και έγιναν πολυώροφες πολυκατοικίες έτσι, η πόλη ανοικοδομήθηκε χωρίς σχεδιασμό, με βιασύνη, με προχειρότητα, με κακογουστιά και έγινε μια σύγχρονη μεγαλούπολη (όπως οι περισσότερες ελληνικές μεγαλουπόλεις) με άναρχη δόμηση και οικοδομές χωρίς αισθητική. Αυτή τη νέα όψη της πόλης, με τα θετικά της (ευκολίες και ανέσεις) αλλά κυρίως με τα προβλήματα της (το απάνθρωπο πρόσωπο και τις αποπνικτικές, άξενες γειτονιές, την έλλειψη πράσινου, κήπων, πάρκων και ελεύθερων χώρων για το παιχνίδι των παιδιών), παρουσιάζει ο συγγραφέας, ανακαλώντας στη μνήμη του στιγμές από την παιδική του ηλικία στην παλιά πόλη με τη φιλόξενη και ανθρώπινη φυσιογνωμία.

β. σύντομα θα μας εκδικηθεί το παρελθόν. Με τη φράση αυτή ο συγγραφέας εκφράζει την πικρία του για την αισθητική (αντίληψη για το ωραίο) παρακμή της πόλης του, που με την πρόχειρη, βιαστική, ανοργάνωτη και επιπόλαιη ανοικοδόμηση μετατράπηκε σε μια κακόγουστη και αφιλόξενη τσιμεντούπολη. Έτσι, στο μέλλον οι άνθρωποι σύντομα θα αντιμετωπίσουν ποικίλα προβλήματα ζώντας στις απάνθρωπες συνθήκες που επιβάλλει η νέα οικιστική πραγματικότητα με την έλλειψη πρασίνου και ανοιχτών χώρων παιχνιδιού για τα παιδιά, με την κοινωνική απομόνωση και με την υποβάθμιση της ποιότητας της ζωής. Και θα νοσταλγήσουν όλοι την παλιά πόλη μετανιώνοντας για την καταστροφή της. Αυτό θα είναι κατά κάποιο τρόπο η εκδίκηση της παλιάς πόλης (του παρελθόντος) για το κακό που της έχουν κάνει. Αυτό είναι το νόημα της φράσης με τηνπροσωποποίηση  του παρελθόντος.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΚΑΒΑΛΑ

Καπνεργοστάσια Καβάλας

Καπνομάγαζα και καπναποθήκες στην Καβάλα (  απο το blog Παλιά Καβάλα).

---

[1] Σε πολλά σημεία ο συγγραφέας αναφέρεται καθαρά ή υπαινικτικά στα προβλήματα που δημιουργήθηκαν στην πόλη από τη νέα όψη που της έδωσε η ανάπτυξή της και η αξιοποίηση των χώρων της. Βέβαια αυτές οι δύο λέξεις (η μία στο πρώτο και η άλλη στο τρίτο απόσπασμα) χρησιμοποιούνται ειρωνικά, αφού με την ανάπτυξη (με το χτίσιμο σύγχρονων πολυκατοικιών και με τα νέα διαμερίσματα τους που είχαν μπανιέρες, θερμοσίφωνες και άλλες ανέσεις) αλλοιώθηκε η πατροπαράδοτη ομορφιά των σπιτιών, ενώ με την αξιοποίηση των οικοπέδων οι χώροι της πόλης έγιναν ασφυκτικοί, εξαφανίστηκε το πράσινο και δεν έμειναν ελεύθεροι χώροι για το παιχνίδι των παιδιών. Έτσι, η σύγχρονη εικόνα της πόλης είναι αρνητική. (βλέπε και την παραπάνω φωτογραφία)

[2] Η πλεονεξία για αξιοποίηση κάθε τετραγωνικού οικοδομήσιμης γης στέρησε την πόλη από ανοιχτούς υπαίθριους χώρους, από πάρκα και παιδικές χαρές. Θύματα της άναρχης πυκνής δόμησης των πολυκατοικιών είναι τα παιδιά που ζουν σαν φυλακισμένα στα διαμερίσματα και κατεβαίνουν να παίξουν στο μοναδικό πάρκο της περιοχής. Εκεί επικρατεί το αδιαχώρητο και το παιχνίδι έχει τη μορφή άγριας εκτόνωσης της ενέργειας που έχει συσσωρευτεί μέσα τους και πρέπει να βρει διέξοδο. Έτσι, με τη μεταφορά  φυλακισμένα παιδιά εκφράζεται η απουσία χώρων για το παιχνίδι των παιδιών στις γειτονιές με τις πολυκατοικίες, όπου τα παιδιά ζουν περιορισμένα, σαν να βρίσκονται κλεισμένα σε φυλακές

.ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ


1.  Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί στην αφήγησή του και τα τρία πρόσωπα. Να βρείτε αντιπροσωπευτικά παραδείγματα σε κάθε ενότητα και να εξηγήσετε τι πετυχαίνει κάθε φορά με τη συγκεκριμένη επιλογή.

2. Η γλώσσα του κειμένου είναι ποιητική και το ύφος λυρικό, καθώς εκφράζει τα συναισθήματα και τις σκέψεις του συγγραφέα για τις αλλοιώσεις που έχει υποστεί η πόλη του. Να βρείτε χαρακτηριστικά παραδείγματα της ποιητικής γλώσσας και τα συναισθήματα που υποδηλώνονται κάθε φορά.

3. Ποια η σημασία για ένα παιδί του παιχνιδιού σε φυσικές συνθήκες/χώρους; Τι συνέπειες μπορεί να έχει η απουσία του παιχνιδιού στην ανάπτυξη και τη ζωή ενός παιδιού; Αναπτύξτε τις απόψεις σας σε 1-2 παραγράφους. Αξιοποιήστε και τις ακόλουθες έννοιες-φράσεις: ζωτική ανάγκη αυτοέκφρασης, απελευθέρωση φαντασίας, κοινωνικοποίηση, συναισθηματική/πνευματική ωρίμανση/ισορροπία, απομόνωση, εσωστρέφεια, αποχαύνωση, πνευματική νωθρότητα.

4. Να διατυπώσετε με λίγα λόγια τις ιδέες/σκέψεις που διατυπώνει άλλοτε άμεσα και άλλοτε έμμεσα και υπαινικτικά ο συγγραφέας-αφηγητής στα παρακάτω σημεία:

• για να προλάβει η πόλη την ανάπτυξη
• οτιδήποτε παλιό και σοφό έχτισε σιγά σιγά ο χρόνος και οι άνθρωποι
• το κοινό και αδιάφορο πρόσωπο που δεν έχεις όρεξη ούτε να το κοιτάξεις, γιατί ξέρεις πως δεν κρύβει εκπλήξεις.
• σύντομα θα μας εκδικηθεί το παρελθόν
• Μας παρέδωσαν μια πόλη έρημη από πράσινο και πάρκα. Παντού αξιοποίηση.

5. Ποια προβλήματα της πόλης αναφέρει ο συγγραφέας στα παρακάτω σημεία;       (Επιγραμματική αναφορά.)

• Το βουνό γύρω μια καμένη προσωπίδα 
• κάνει το φως πιο κοφτερό
• να βρεθεί ένας χώρος με λίγη δροσιά
• πολυκατοικίες που πληγώνουν τον ουρανό με την ευτέλειά τους
• διαζώματα των πολυκατοικιών, που στριμώχνονται και πνίγουν το καμπαναριό του Αϊ-Γιάννη
• πόλη έρημη από πράσινο και πάρκα / μια γωνιά αδειανή για όλες τις ανάγκες / στο μοναδικό πάρκο 

ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ:https://taenoikwkaiendimw.blogspot.com/2015/10/blog-post_12.html