«ΚΑΠΟΙΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ» Γρηγ. Ξενόπουλου

Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος (Κωνσταντινούπολη 1867 - Αθήνα 1951), πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας και κριτικός, συνέβαλε στην ανανέωση της νεοελληνικής λογοτεχνίας και του θεάτρου κατά τις αρχές του εικοστού αιώνα. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και έζησε τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια στη Ζάκυνθο (στον τόπο της καταγωγής του) όπου η επτανησιακή παράδοση και παιδεία σφράγισαν αποφασιστικά τη μελλοντική συγγραφική του παραγωγή. Σπούδασε μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας (στην οποία εγκαταστάθηκε μόνιμα), ασχολήθηκε όμως αποκλειστικά με τη λογοτεχνία και αναδείχτηκε σε μιαν από τις πιο σημαντικές πνευματικές μορφές στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα.

-       Αποκλειστικά πεζογράφος, με πλούσια παραγωγή σε όλα τα είδη του έντεχνου πεζού λόγου (διήγημα, νουβέλα, μυθιστόρημα, χρονογράφημα), ο Ξενόπουλος δίνει ένα έργο εντυπωσιακό σε ποσότητα, πολλές φορές όμως ποιοτικά άνισο και με πολλές αδύναμες πλευρές. Αφοσιώνεται περισσότερο στο μυθιστόρημα και στο θέατρο και είναι ο πρώτος που γράφει αστικό μυθιστόρημα, καθώς στρέφεται προς το σύγχρονο κοινωνικό προβληματισμό και οι ήρωες του είναι εκπρόσωποι του αστικού βίου της Αθήνας και της Ζακύνθου παράλληλα θεωρείται ο ανανεωτής του νεοελληνικού θεάτρου, στο οποίο αφιέρωσε το μεγαλύτερο ίσως μέρος της συγγραφικής του δραστηριότητας.

- Μεγάλη υπήρξε η προσφορά του στα παιδιά από τις στήλες του περιοδικούΔιάπλασις των Παίδων, που το διηύθυνε για πενήντα ολόκληρα χρόνια (βλέπε και παρακάτω) 
Η επιστολή  του Γρηγόριου Ξενόπουλου γράφτηκε τα Χριστούγεννα του 1925 και απευθυνόταν στους μικρούς αναγνώστες του περιοδικού «Διάπλασις των παίδων»

«Διάπλασις των παίδων»: περιοδικό για παιδιά  που διηύθυνε  ο Γρ. Ξενόπουλος με επιτυχία για 50 χρόνια (1896-1944, 1946-1948). Ανανέωσε την ύλη και εµπλούτισε το περιοδικό µε νέες στήλες, µε πιο αντιπροσωπευτική τη µόνιµη στήλη «Αθηναϊκές επιστολές» που έγραφε ο ίδιος µε την υπογραφή «Σας ασπάζοµαι, Φαίδων». Οι επιστολές αυτές αποτελούσαν ένα είδος χρονογραφήµατος-σχολίου για παιδιά και νέους, µε προσωπικό ύφος και µε ιδιαίτερα αφηγηµατικά χαρακτηριστικά.

ΕΝΟΤΗΤΕΣ:
1η:«Αγαπητοί μου….Δεν τα βλέπω.» Η ζακυνθινή κουλούρα ως απαραίτητο  συμπλήρωμα για τον εορτασμό των Χριστουγέννων.
2η : «Και δεν τα ΄βλεπα  πραγματικώς……τα Θεοφάνεια. » Εορτασμός Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς κατόπιν εορτής.
3η: «Κάποιο χρόνο όμως….και να μένει στη Ζάκυνθο.» Η αποξένωση από το έθιμο της κουλούρας.
4η: «Έτσι εξήγησα τότε…..Σας ασπάζομαι Φαίδων». Σύγκριση Ζακυνθινής κουλούρας και μέλανα ζωμού.
ΘΕΜΑ: Η  Ζακυνθινή κουλούρα παίζει σημαντικό ρόλο για τον επιστολογράφο για τον   εορτασμό των Χριστουγέννων στα φοιτητικά του χρόνια, ωστόσο αδιαφορεί  για το έθιμο, όταν τον αφομοίωσε η ζωή της Αθήνας.
ΣΤΟΧΟΣ

Να φανεί ο προσδιοριστικός ρόλος που έχει η τοπική παράδοση στον τρόπο ζωής και ότι οι άνθρωποι απομακρύνονται από αυτές τις παραδόσεις , όταν ζουν μόνιμα σε άλλο τόπο.

ΘΕΜΑΤΙΚΑ  ΚΕΝΤΡΑ

Θρησκευτική γιορτή

Τοπικά έθιµα και πατροπαράδοτες συνήθειες

Εσωτερική µετανάστευση και συναισθηµατικοί δεσµοί µε την ιδιαίτερη πατρίδα
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ:

•  παρουσιάζει έντονα λαογραφικά χαρακτηριστικά της ελληνικής θρησκευτικής παράδοσης και της παραδοσιακής οικογένειας του περασμένου αιώνα.
• Η συναισθηµατική σχέση (μη στατική) που διαµορφώνει κάθε εποχή το άτοµο µε τον τόπο, τους κοινωνικούς θεσµούς, τα πρόσωπα του περιβάλλοντός του
•  διαπίστωση ότι κάθε πράμα ταιριάζει στον τόπο του και επομένως, για να προτιμάει κανείς τη ζακυνθινή κουλούρα,πρέπει να ‘ναι Ζακυθινός και να μένει στη Ζάκυθο .
• Ο ρόλος της νοσταλγίας είναι καθοριστικόςγια την ωραιοποίηση των καταστάσεων 
•  Η σημασία της τοπικής παράδοσης στη ζωή των ανθρώπων και στη διαμόρφωση της θρησκευτικής τους συνείδησης.
•  Η απομάκρυνση από τη γενέτειρα οδηγεί και στη χαλάρωση του δεσμού με την τοπική παράδοση.
• Η επιστολή έχει τη μορφή  χρονογραφήματος: λογοτεχνικό είδος στο οποίο ο συγγραφέας με προσωπικό ύφος παρουσιάζει ένα θέμα της επικαιρότητας με  ανάλαφρη διάθεση, χάρη, ευφυολογία, ειρωνεία. Δημοσιεύεται συνήθως σε εφημερίδεςή περιοδικά.
  ΓΛΩΣΣΑ: Απλή δημοτική πλούσιο λεξιλόγιο, έντονη χρήση σημείων στίξης
ΥΦΟΣ: ζωηρό και παραστατικό με τόνο κουβεντιαστό, χιουμοριστικό
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ:  αφήγηση, περιγραφή, σχόλια, διάλογοι
ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟΠΟΣ: Αναδεικνύουν την αποξένωση του αφηγητή από το έθιμο της κουλούρας. Αρχικά,  είναι γεμάτος νοσταλγία. Όταν όμως η απουσία του από το οικείο περιβάλλον παρατείνεται ο αφηγητής αδιαφορεί για το έθιμο
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΚΑΙ ΣΥΓΚΡΙΣΗ: Για να επιβεβαιώσει ο αφηγητής το συμπέρασμά του πως « κάθε πράγμα ταιριάζει στον τόπο του» , παραλληλίζει την κουλούρα με το μέλανα ζωμό των Σπαρτιατών που οι Σπαρτιάτες τον είχαν για το καλύτερο φαγητό του κόσμου. Και αυτό, επειδή απλώς ήταν Σπαρτιάτες, ζούσαν στη Σπάρτη και ήταν συναισθηματικά δεμένοι με τις συνήθειες του τόπου τους
Η απέχθεια του Διονυσίου παραλληλίζεται με τη δική του απογοήτευση όταν μετά από χρόνια δοκίμασε την κουλούρα.

Ζάκυνθος

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ   ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ   ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Από το 1896 ο Γρηγόριος Ξενόπουλος ανέλαβε το µεγαλύτερο µέρος της έκδοσης του µακροβιότερου και γνωστότερου περιοδικού για παιδιά Η ∆ιάπλασις των παίδων, κατά τη δεύτερη περίοδο κυκλοφορίας του. Από τότε η πενηντάχρονη ενασχόληση του µε το περιοδικό λειτούργησε σε µεγάλο βαθµό ως δηµιουργική πρόκληση για το συγγραφέα, ο οποίος ανανέωσε την ύλη και εµπλούτισε το περιοδικό µε νέες στήλες, µε πιο αντιπροσωπευτική τη µόνιµη στήλη «Αθηναϊκές επιστολές[1]» που έγραφε ο ίδιος µε την υπογραφή «Σας ασπάζοµαι, Φαίδων». Οι επιστολές αυτές αποτελούσαν ένα πρωτότυπο είδος χρονογραφήµατος[2]-σχολίου για παιδιά και νέους, µε προσωπικό ύφος και µε ιδιαίτερα αφηγηµατικά χαρακτηριστικά.

Το επιστολικό ύφος του Ξενόπουλου έχει σε µεγάλο βαθµό λογοτεχνικό χαρακτήρα. Ο επικοινωνιακός του λόγος διακρίνεται για τη γλωσσική απλότητα (αν και χρονολογείται το έτος 1925), τον κουβεντιαστό τόνο, τη συναισθηµατική αµεσότητα, τον αστείο χαρακτήρα.

Το κείμενο παρουσιάζει έντονα λαογραφικά χαρακτηριστικά  και αναφορές σε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ελληνικής θρησκευτικής παράδοσης (χριστουγεννιάτικα έθιμα), σε συνδυασµό µε τις συνήθειες της παραδοσιακής οικογένειας του περασμένου αιώνα.

Από την άλλη µπορεί να εξεταστεί η συναισθηµατική σχέση που διαµορφώνει κάθε εποχή το άτοµο µε τον τόπο, τους κοινωνικούς θεσµούς, τα πρόσωπα του περιβάλλοντός του, παράγοντες οι οποίοι δεν είναι στατικοί,εξελίσσονται σε όλη τη διάρκεια της ζωής του και επηρεάζουν σηµαντικά την προσωπικότητα του ατόµου αλλά και την ευρύτερη φυσιογνωµία ενός κοινωνικού συνόλου. Το προηγούμενο το αντιλαμβανόμαστε καλύτερα όταν το συσχετίσουμε με τα φαινόµενα της εσωτερικής µετανάστευσης και του αστικού τρόπου ζωής, τα οποία, αν και την εποχή του Ξενόπουλου είχαν ακόµη µικρές διαστάσεις, συνέβαλαν σηµαντικά στη συνέχεια στην αλλαγή των ηθών, στην εγκατάλειψη της παράδοσης, στη συναισθηµατική αποξένωση και στην κοινωνική αλλοτρίωση των ανθρώπων.

Ζακυνθινή κουλούρα

Ο Ξενόπουλος, συναισθηματικά αποξενωμένος από τον τόπο του (αφού πλέον ζεί για πολλά χρόνια μακριά από τη Ζάκυνθο) και τα πατροπαράδοτα έθιμα και κοινωνικά αλλοτριωμένος, (ζει σ΄ ένα μεγάλο αστικό κέντρο επειδή εκεί βρήκε εργασία) οδηγείται στη ρεαλιστική διαπίστωση ότι κάθε πράμα ταιριάζειστον τόπο τον και επομένως, για να προτιμάει κανείς τη ζακυνθινή κουλούρα,πρέπει να 'ναι Ζακυθινός και να μένει στη Ζάκυθο. Συνειδητοποίησε λοιπόν ότι ο ρόλος της νοσταλγίας είναι καθοριστικός για την ωραιοποίηση των καταστάσεων και ότι το συναίσθημα είναι αυτό που μπορεί να οδηγήσεισε υποκειμενικές εξιδανικεύσεις[3]. Και για να ενισχύσει αυτή την άποψη, παραλληλίζει την κουλούρα με το μέλανα ζωμό των Σπαρτιατών επιστρατεύοντας μάλιστα και ένα σχετικό «ιστορικό ανέκδοτο». Το μέλανα ζωμό λοιπόν οι Σπαρτιάτες τον είχαν για το καλύτερο φαγητό του κόσμου. Και αυτό, επειδή απλώς ήταν Σπαρτιάτες, ζούσαν στη Σπάρτη και ήταν συναισθηματικά δεμένοι με τις συνήθειες του τόπου τους» Ο δε μέλανας ζωμός ήταν γι' αυτούς ό,τι και η ζακυνθινή κουλούρα για τους Ζακυνθινούς: η παράδοση τους, η ιστορία τους, η ταυτότητα τους. Και αν ένας Σπαρτιάτης, έχοντας εγκλιματιστεί στον πολιτισμό ενός άλλου τόπου, επέστρεφε στην πατρίδα του ύστερα από πολύχρονη απουσία και ξαναδοκίμαζε μέλανα ζωμό, είναι πιθανό ότι θα εκφραζόταν αρνητικά γι’αυτόν.

---

[1] Επιστολή (με την καθημερινή σημασία της λέξης: «γράμμα») είναι ένα κείμενο με ιδιωτικό ή προσωπικό χαρακτήρα, που το γράφει κάποιος (ο αποστολέας) και το στέλνει με κάποια ειδική υπηρεσία σε έναν ή σε περισσότερους παραλήπτες, στους οποίους δίνει κάποιες πληροφορίες, οδηγίες, ευχές κτλ. Η επιστολή αποτελείται από κάποια μέρη, που είναι: η ημερομηνία, η προσφώνηση, το κύριο σώμα της και η επιφώνηση μαζί με το όνομα του αποστολέα (τα μέρη αυτά είναι ευδιάκριτα και στην επιστολή του σχολικού βιβλίου).

[2] Το χρονογράφημα είναι ένα είδος του πεζού λόγου που στην Ελλάδα καλλιεργήθηκε κυρίως από τις στήλες του ημερήσιου τύπου. Στα μεταπολεμικά π.χ. χρόνια, οι μεγάλες ημερήσιες αθηναϊκές εφημερίδες είχαν καθιερώσει μόνιμες στήλες καθημερινού χρονογραφήματος. Στην εφημερίδα Τα Νέα έγραφε ο Δημήτρης Ψαθάς, στην εφημερίδα Το Βήμα ο Π. Παλαιολόγος και στην εφημερίδα Η Καθημερινή η Ελένη Βλάχου.

Το χρονογράφημα είναι ένα ιδιότυπο (με το δικό του ξεχωριστό τύπο) δημοσιογραφικό κείμενο με δοκιμιακό χαρακτήρα και με λογοτεχνική χροιά, που σχολιάζει επίκαιρα πολιτικά, πολιτιστικά και κοινωνικά θέματα με ανάλαφρο και εύθυμο τρόπο. Είναι πάντα σύντομο και τα θέματα του τα αντλεί από την τρέχουσα κοινωνική και πολιτική καθημερινότητα. Ασχολείται, δηλαδή, και σχολιάζει θέματα της άμεσης επικαιρότητας. Αυτός, ακριβώς, ο επικαιρικός χαρακτήρας καθιστά το χρονογράφημα ένα είδος εφήμερης «λογοτεχνικής» γραφής, που δεν έχει διαρκές αναγνωστικό ενδιαφέρον. Πάντως, το χρονογράφημα, δεν παύει να αποτυπώνει έντονα και χαρακτηριστικά το ιδιαίτερο χρώμα της εποχής του.

Το χρονογράφημα δε μπορεί να θεωρηθεί εύκολο είδος λόγου. Προϋποθέτει από το συγγραφέα του το χάρισμα της συντομίας και της περιεκτικότητας και παράλληλα απαιτεί αμεσότητα, ευθυβολία και ποιότητα λόγου η οποία αναλύεται σε άμεση και άνετη ανάγνωση

[Το δοκίμιο είναι ένα ιδιότυπο γραμματειακό είδος, που βρίσκεται ανάμεσα στα καθαρώς λογοτεχνικά κείμενα και στις σύντομες μελέτες. Σ' αυτό ο συγγραφέας πραγματεύεται συνήθως ένα θέμα (κοινωνικό, φιλοσοφικό, επιστημονικό κτλ.), που το εξετάζει στις πιο βασικές του πλευρές, εκφράζοντας τις προσωπικές του θέσεις.]
Ας παίξουμε με τον Ξενόπουλο!
δικτυογραφία http: //filologikagymnasium.blogspot.gr/2012/12/1867-1951.htmlhttp: //blogs.sch.gr/skourti/2014/12/17/%CE%BA%CE%AC%CF%80 % ΕΚ% BF% ΕΚ% B9% ΕΚ% B1% CF CF 87 %%% 81% B9% ΕΚ %% CF 83% CF 84% ΕΚ %% BF% CF% 8D% ΕΚ %% ΕΚ% Β3 Β5% CE% BD% ΕΚ% BD% ΕΚ% B1% ΕΚ% B3% CF% 81-% ΕΚ% BE% ΕΚ% B5% ΕΚ% BD% CF% 8C% CF% 80% ΕΚ% BF% CF% 85% CE% BB% CE% BF% CF% 85 /