«Από δόξα και θάνατο» Mέλπω Αξιώτη

 ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Mέλπω Αξιώτη (1905-1973)

ΕΡΓΟ: «Εικοστός αιώνας» 1946
ΘΕΜΑ: οι αναμνήσεις της Πολυξένης (στη φυλακή προ εκτέλεσης) από το συσσίτιο των καλλιτεχνών στο Μουσείο και από τη μεγάλη αντικατοχική διαδήλωση της Αθήνας το 1943.
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ:  Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος, Κατοχή, Αντίσταση
ΒΑΣΙΚΗ ΙΔΕΑ: επιτακτική ανάγκη για αντίσταση κατά του κατακτητή.
ΣΤΟΧΟΣ:
Να γίνει αντιληπτό ότι η γερµανική Κατοχή ήταν µια περίοδος σκληρών δοκιµασιών για τον ελληνικό λαό, αλλά και µια εποχή που ανέδειξε το κουράγιο του λαού και την αντίσταση του στον κατακτητή, ακόµα κι όταν το τίµηµα της αντίστασης ήταν ο θάνατος.
ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ

Κατοχή. Δοκιμασίες ( πείνα , βία) και Αντίσταση 
Λαϊκό αίσθημα και αγωνιστική ενότητα 

Αντιστασιακό πνεύμα 
Το συγκεκριμένο απόσπασμα διαδραματίζεται στην περίοδο της κατοχής στην Αθήνα. H Πολυξένη, μια νεαρή κοπέλα που φυλακίστηκε από τους Γερμανούς επειδή μοίραζε παράνομο τύπο, ανακαλεί στη μνήμη της τα βάσανα, την πείνα και τις δοκιμασίες που περνούν οι άνθρωποι εξαιτίας του κατακτητή, αλλά παράλληλα τονίζει το λαϊκό αίσθημα, το αγωνιστικό πνεύμα και την ψυχική αντοχή ανθρώπων, που έλαβαν μέρος στην πρώτη μαζική αντιστασιακή διαδήλωση κατά των Γερμανών.
 ΔΟΜΗ
 1 η Ενότητα:«Χειμώνας. Τα συσσίτια …συγκεντρωμένους.» Το συσσίτιο των καλλιτεχνών .
 2 η Ενότητα:«Τον είχε … Αύριο δε θα υπάρχω.» Η ανάκριση και τα βασανιστήρια της Πολυξένης
 3 η Ενότητα:«Είχε έρθει ο Μάρτης … σ’ άλλη γη.» Η πρώτη κατοχική διαδήλωση . 
4 η Ενότητα:« Κοντά πριν φτάσει σπίτι της… και να μην έχει τελειωμό.» Η συνάντηση της Πολυξένης με το στρατηγό.
 ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ
(Αφήγηση- αφηγητής):Κυριαρχεί η αναδρομική αφήγηση , αφού η ηρωίδα ανακαλεί στη μνήμη της δύο περιστατικά από την Κατοχή, όπως τα θυμάται και τα έζησε η ηρωίδα, με μια εναλλάξ επιστροφή στο παρόν (δηλ. τη στιγμή που βρίσκεται φυλακισμένη). Εναλλάσσεται με το αφηγηματικό σχόλιο κάνει τις σκέψεις και τις κρίσεις της π.χ.«Δεν πειράζει … σάμπως θα μου ξαναχρειαστεί; Αύριο δε θα υπάρχω»). Η αφήγηση γίνεται σε γ’ πρόσωπο, όμως ο αφηγητής εστιάζει μέσα από το βλέμμα της Πολυξένης. Ο αφηγητής δε συμμετέχει στην ιστορία που αφηγείται.  Τριτοπρόσωπη αφήγηση με εσωτερική εστίαση (μέσα από το βλέμμα της Πολυξένης παρακολουθούμε τα γεγονότα).Αντικρίζει τους καλλιτέχνες με την ειρωνική ματιά της ηρωίδας
Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΣΤΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ:

α)αναδρομική αφήγηση ( θυμάται και  αφηγείται μέσα από τη φυλακή)

β)προσήμανση εμφυλίου η τελευταία σκηνή

γ) ο χρόνος της ιστορίας είναι η  Γερμανική Κατοχή και το το χρονικό παρόν της αφήγησης είναι το κελί από όπου κάνει τις αναδρομές στο παρελθόν  (σαν κινηματογράφος).

ΤΟΠΟΣ: Μουσείο, δρόμοι Αθήνας,  κελί.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ: αφήγηση, περιγραφές, διάλογοι και σκέψεις.
ΒΑΣΙΚΗ ΑΝΤΙΘΕΣΗ:

υποταγή	αντίσταση
μοναχικότητα	αγωνιστική ενότητα
ταπείνωση	περηφάνια
απελπισία	ελπίδα
ατομικιστικό πνεύμα	αλληλεγγύη

 . 
ΓΛΩΣΣΑ: Απλή δημοτική. Χρησιμοποιούνται λέξεις της καθομιλουμένης («καραβάνα», «στέρνα») που δηλώνουν την κοινωνική θέση της ηρωίδας, δηλαδή τη λαϊκή της καταγωγή. 
ΥΦΟΣ: Αφηγηματικό, εξομολογητικό, ηρωικό. 
 ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ 
 Προσωποποιήσεις / Mεταφορές «Πόσα ανθρώπινα... πάνω του», ο τόπος γύρω αγριεύτηκε», Πέσανε οι πρώτες πιστολιές «Oι δρόμοι είχαν γίνει φιλικοί...», «...είδε... την απόσταση της εποχής... Παρομοιώσεις «... σαν στρείδια...», «... σαν κομπολόγια Όπως πάνε στη λειτουργιά», «... σαν χωράφι...», «… σαν ντάλιες ...» «... σαν το θέατρο που σκολά...». Ασύνδετο σχήμα «Πούθε εκινήσανε... κανείς», «Δεν τά ’κλεισαν ... Επαναλήψεις «... ψωμί, ψωμί», «…φούχτα φούχτα …», «... παρέες παρέες», «Οι εξόριστοι, οι εξόριστοι». Εικόνες (Περιγραφές προσώπων, τοπίων, αντικειμένων): «H μαζεμένη μάζα ... αγριεύτηκε», «O πρόεδρος... νεκροταφείου», «Mια γυναίκα ... τρεις ώρες», «Eβάστηξε τρεις ώρες... να δει», «... όσοι κάνανε τον πόλεμο ... ορθός». Αντιθέσεις «φώναζε η μάζα... έγινε σιωπή...», «... μύριζε βανίλια άλλοτε, και τώρα μύρισε αίμα ο τόπος», «... δεν ταιριάζουνε... τώρα ταίριαζαν …» 
 ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ
 Πολυξένη: Συμμετέχει ενεργά στην Aντίσταση, μοιράζοντας παράνομο τύπο. H συμμετοχή της αυτή δείχνει το υψηλό φρόνημα που τη διακρίνει, το πάθος της για την ελευθερία, την πίστη της στα υψηλά ιδανικά και τις ηθικές αξίες, την αποφασιστικότητά της να διατηρήσει την αξιοπρέπεια μέσα στη φυλακή αν και μελλοθάνατη και να μην υποκύψει σε βασανιστήρια και εξευτελισμούς. 
 Οι καλλιτέχνες: Παρουσιάζονται πεινασμένοι και εξαθλιωμένοι από τα δεινά της Kατοχής. Παλαιότερα, ενώ ήταν ακατάδεκτοι και αλαζόνες τώρα ταπεινωμένοι πλέον διαμαρτύρονται για να πάρουν το ελάχιστο φαγητό του συσσιτίου. 
 Οι διαδηλωτές: Απλοί άνθρωποι, αδιαφορώντας για τη ζωή τους συμμετέχουν στην πρώτη αντιστασιακή εκδήλωση. Είναι άνθρωποι λαϊκοί, ανάπηροι πολέμου, φοιτητές, εξόριστοι και παιδιά. Δείχνουν αλληλεγγύη και συμπαράσταση προς τον συνάνθρωπό τους, μαζεύουν τους νεκρούς και φροντίζουν τους πληγωμένους, όταν πέφτουν οι σφαίρες εναντίον τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός τέτοιου αγωνιστή είναι ο Aιμίλιος που ανήκει στην ομάδα των εξορίστων και κρατάει τη σημαία της διαδήλωσης. 
 Στρατηγός: Παρουσιάζεται ως αδιάφορος, συμβιβασμένος με τον κατακτητή, αμέτοχος στον αγώνα της πατρίδας του. Θέλει να διατηρήσει τα προνόμια και τη θέση της εξασφαλισμένης και άνετης ζωής του γι’ αυτό και μένει απαθής. Η συνάντηση της Πολυξένης με το στρατηγό, αποτελεί προσήμανση για τον Εμφύλιο που ακολούθησε μετά την απελευθέρωση.
 Ιδέες – Συναισθήματα: Αναδεικνύεται το αγωνιστικό φρόνημα, που δε λυγίζει ούτε κάτω από την απειλή των όπλων. Οι κατακτητές οδηγούν τον λαό στην ταπείνωση και την εξαθλίωση, ώστε να σταματήσει να αντιστέκεται. Περιφρόνηση προς τον κατακτητή και υπομονετική αντιμετώπιση των βασανιστηρίων 

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ   ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ   ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Πείνα -Συσσίτιο την περίοδο της Κατοχής

Το απόσπασµα προέρχεται από το µυθιστόρηµα Εικοστός αιώνας, το οποίο έγραψε η Αξιώτη από τον Οκτώβρη ως το Νοέµβρη 1946, λίγους µήνες πριν η συγγραφέας υποχρεωθεί να φύγει από την πατρίδα της και να καταφύγει στη Γαλλία. 

Επειδή από το απόσπασμα όπως κι από ολόκληρο το βιβλίο απουσιάζει η αυστηρή χρονική δομή είναι χρήσιμη η παρουσίαση των γεγονότων χωρίς χρονικές μεταπηδήσεις στο παρελθόν ή στο μέλλον:

α. Το συσσίτιο των ανθρώπων του πνεύματος (Φεβρουάριος του 1943)

β. Η πρώτη κατοχική διαδήλωση (Μάρτιος του 1943)

γ. Το συναπάντημα της Πολυξένης με το στρατηγό (η ώρα της επιστροφής της Πολυξένης στο σπίτι της μετά τη διαδήλωση)

δ. Η σύλληψη και η ανάκριση της Πολυξένης (μετά τη διαδήλωση* δε διευκρινίζεται πόσος χρόνος έχει περάσει από αυτήν)

ε. Αναπόληση των γεγονότων από τη φυλακή (μετά τη σύλληψη και την ανάκριση της Πολυξένης)

στ. Η φύλαξη του αντιστασιακού τύπου στον κόρφο της Πολυξένης (τρία χρόνια μετά τη διαδήλωση και αφού έχει μεσολαβήσει η σύλληψη και η φυλάκιση της° αυτό το χρονικό επίπεδο ξεφεύγει από τα όρια της αναδρομικής αφήγησης.

Στο απόσπασµα η ηρωίδα της Πολυξένη ανακαλεί στη µνήµη της από τη φυλακή, όπου βρίσκεται λόγω της αντιστασιακής της δράσης (µοίραζε παράνοµο Τύπο), δύο κρίσιµες στιγµές της γερµανικής Κατοχής στην Αθήνα, µια ταπεινή και µια ηρωική στιγµή. Η πρώτη στιγµή είναι η διανοµή συσσιτίου στους καλλιτέχνες. Η συγγραφέας, µέσω της ηρωίδας της, φαίνεται να αντικρίζει µε ειρωνική µατιά τους καλλιτέχνες: οι εκφραστές του πνεύµατος, µέχρι χτες απόµακροι κι ακατάδεκτοι, εξουθενωµένοι τώρα από την πείνα, υποκύπτουν και αυτοί στις πιεστικές επιταγές του σώματος, καθώς αναγκάζονται να στοιβαχτούν και να διαµαρτυρηθούν για να πάρουν, ταπεινωµένοι, το ελάχιστο φαγητό του συσσιτίου.

Διαδηλωτές διασπούν τον αστυνομικό κλοιό

Η δεύτερη στιγµή είναι µια αντικατοχική διαδήλωση που αφήνει πίσω της αρκετούς νεκρούς. Το φρόνηµα ωστόσο του κόσµου που συµµετέχει στη διαδήλωση είναι σθεναρό και η αίσθηση της συναδέλφωσης ισχυρή. Η συγγραφέας, διαµέσου της ηρωίδας της, τονίζει την ταξική σύσταση της διαδήλωσης. Αυτοί που συµµετέχουν, αδιαφορώντας ακόµα και για τη ζωή τους και παρασυρµένοι από τον εθνικό ενθουσιασµό, είναι άνθρωποι προερχόµενοι από τα λαϊκά στρώµατα και άνθρωποι που έχουν ζωντανές µνήµες από παλαιότερους εθνικούς αγώνες, όπως η µικρασιατική εκστρατεία. Είναι ενδιαφέρον ότι ένας συγγραφέας µε διαφορετική ιδεολογική συγκρότηση από εκείνη της Αξιώτη, ο Οδυσσέας Ελύτης, περιγράφει µε ανάλογο τρόπο την κοινωνική σύσταση των συµµετεχόντων σε µια αντικατοχική διαδήλωση: «οι νέοι µε τα πρησµένα πόδια που τους έλεγαν αλήτες, και οι άντρες, και οι γυναίκες, και οι λαβωµένοι µε τον επίδεσµο και τα δεκανίκια» («Η µεγάλη έξοδος», Το Άξιον Εστί). Το απόσπασµα καταλήγει µε την περιγραφή µιας σκηνής (η τυχαία συνάντηση της Πολυξένης µε ένα στρατηγό), η οποία λειτουργεί ως προµήνυµα του εµφυλίου, που ακολούθησε την απελευθέρωση (Βλέπε και παρακάτω σχόλια).

Το συναπάντημα με τον στρατηγό

—  Επιστρέφοντας στο σπίτι της μετά τη διαδήλωση η Πολυξένη συνάντησετυχαία ένα στρατηγό και αυτό το περιστατικό περιγράφεται με λιτότητααλλά και με ελαφρά ε ι ρ ω ν ε ί α ο στρατηγός ήταν «μεγάλος» και έβγαλε περίπατο τους τρεις σκύλους του, περπατώντας μάλιστα μαζί τους, σαν να ήταν στρατιωτικό άγημα (μπρος αυτός, πίσω εκείνοι).

—  Αμέσως στο μυαλό του αναγνώστη προβάλλει η αντίθεση: από τη μια οι άνθρωποι της λαϊκής τάξης και της φτωχολογιάς, που διαδηλώνουν για λευτεριά και σκοτώνονται, καθώς και η Πολυξένη με τα δυο τρύπια μάτια της από δόξα και θάνατο και από την άλλη ένας άνθρωπος που είχε στο παρελθόν ως επάγγελμα και υπέρτατο καθήκον την προάσπιση της εθνικής ελευθερίας, αμέριμνος και απαθής για όσα συμβαίνουν στην πατρίδα του, κάνει βόλτα αναψυχής με τους σκύλους του μέσα στη λιακάδα. Από τη μια οι άνθρωποι του πνεύματος που στήνονται πεινασμένοι σαν ζητιάνοι ώρες ολόκληρες στην ουρά για ένα τενεκεδάκι φτωχικό συσσίτιο και από την άλλη ο «μεγάλος» στρατηγός, που του περισσεύει φαγητό για να ταΐσει όχι μόνο έναν αλλά τρεις σκύλους.

—  Με το σχόλιο κι είδε την πρώτη απόσταση της εποχής που χώριζε τους εχθρούς απ' τους φίλους δίνει το συμβολισμό της εικόνας του στρατηγού, ο οποίος ανήκει στους Έλληνες που καλοπερνούσαν τον καιρό της Κατοχής (άγνωστο με ποια μέσα) και εκπροσωπεί το στρατιωτικό κατεστημένο, που θα πρωτοστατήσει ως επικεφαλής της παράταξης, η οποία θα αντιταχτεί στους ένοπλους αγώνες της λαϊκής τάξης. Η αναφορά λοιπόν του στρατηγού αποτελεί προμήνυμα ή προφητεία για το χωρισμό των Ελλήνων σε «εχθρούς» και «φίλους» και τον αλληλοσπαραγμό τους κατά τον Εμφύλιο, ο οποίος επίκειται ή αρχίζει όταν η συγγραφέας γράφει αυτές τις γραμμές (ο Εμφύλιος άρχισε το 1946, την ίδια χρονιά κατά την οποία εκδόθηκε το βιβλίο στο οποίο ανήκει το απόσπασμα).
Η πρώτη ουσιαστικά ομαδική πράξη αντίστασης του ελληνικού λαού είναι η κηδεία του Κ. Παλαμά...χιλιάδες λαού συνέρρευσαν στην πάνδημη κηδεία...Οι επίσημες αρχές, προσπαθώντας να περιορίσουν το νόημα της παλλαϊκής συγκέντρωσης, εκπροσωπήθηκαν στην κηδεία από τον ίδιο τον δοτό πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Λογοθετόπουλο και από εκπροσώπους των γερμανικών και ιταλικών κατοχικών δυνάμεων. ο Σ. Σκίπης έγραψε:

Μέσ' από τα κάγκελα τ' αόρατα
της απέραντης μας φυλακής,
μέσα στο κελί το σκοτεινό μας,
δεν εβάσταξες στον πόνο της Φυλής
κι έπεσες σα δρυς
από τα χτυπήματα
κάποιων μαύρων ξυλοκόπων
στο σκοτάδι της νυχτιάς της τραγικής,
δίχως να προσμείνεις την αχτίδα
της καινούργιας Χαραυγής.

Και ο Σικελιανός:

Σ' αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα! Ένα βουνό
με δάφνες αν υψώσουμε ως το Πήλιο κι ως την Όσσα,
κι αν το πυργώσουμε ως τον έβδομο ουρανό,
ποιόν κλεί, τι κι αν το πεί η δικιά μου γλώσσα;

ΓΙΑΤΙ – ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΓΚΛΗΣ

ΓΙΑΤΙ – ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΓΚΛΗΣ
Το διήγημα ανήκει στη συλλογή διηγημάτων με τίτλο Δεν υπάρχουν Αμαρτωλοί (1956) και εστιάζεται στο αντιπολεμικό μήνυμα που ενδιαφέρει τον Μαγκλή. Ο συγγραφέας μελετά εδώ τις ενστικτώδεις αντιδράσεις της αυτοάμυνας σε κατάσταση κινδύνου, μέσα σε συνθήκες πολεμικής σύγκρουσης και αντιμετωπίζει με κατανόηση και γνώση των ανθρώπινων ενστίκτων την επίθεση του στρατιώτη προς τον εχθρό.

Το κείμενο αποτελεί µια ηχηρή διαµαρτυρία του συγγραφέα απέναντι στον παραλογισµό του πολέµου και ταυτόχρονα, µια φιλειρηνική έκκληση προς όλους τους λαούς,ανεξάρτητα από εθνικότητα, γλώσσα, πολιτισµό.

ΘΕΜΑ: Η τρέλα και ο παραλογισμός του πολέμου, καθώς και η αλλοτρίωση του ανθρώπου κάτω από τέτοιες συνθήκες.

ΘΕΜΑΤΙΚΑ  ΚΕΝΤΡΑ

Πόλεμος και απάνθρωπη βία

Θύτες και θύματα, νικητές και ηττημένοι

Ειρήνη και ανθρωπισμός εναντίον πολέμου και θηριωδίας

-       Το περιεχόμενο του κειμένου είναι αντιπολεμικό (σ^’ αυτή την κατηγορία ανήκουν τα λογοτεχνικά κείμενα που παρουσιάζουν τον πόλεμο από πλευρά ανθρωπιστική, ρεαλιστικά και χωρίς εξιδανικεύσεις - και φυσικά με απορριπτικό τρόπο, τονίζοντας τα δεινά και τις εφιαλτικές στιγμές του, με στόχο να τονίσουν τη σημασία της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών και την αγάπη ως κύρια ανθρωπιστική αξία).

ΣΚΟΠΟΣ - ΣΤΟΧΟΣ Ο πόλεμος είναι καταστροφικός, έχει μόνο θύματα, είναι ένα τραγικό γεγονός με αρνητικές μόνο συνέπειες. Ο συγγραφέας θέλει ουσιαστικά να στείλει ένα αντιπολεμικό μήνυμα και να κηρύξει την ανάγκη για ειρήνη και συναδέλφωση των λαών

Τίτλος. Ο τίτλος του κειμένου είναι μια μονολεκτική ερώτηση, η οποία αποδίδει πυκνή δραματική ένταση, απορία, παράπονο και διαμαρτυρία. Φωτίζει την έλλειψη αποδεκτών λογικών επιχειρημάτων για την ύπαρξη και τη διαιώνιση του εγκληματικού φαινομένου που ονομάζεται πόλεμος (δεν υπάρχει λογική απάντηση στο «γιατί συμβαίνει;»). Επιπλέον προβάλλει μια έντονη αίσθηση λύπης, οδύνης και συντριβής για τη σπατάλη της ζωής και την ταπείνωση του ανθρώπου στο πλαίσιο του πολέμου.Είναι μια συναισθηματική κραυγή που απευθύνεται στη συνείδηση και την κρίση των ανθρώπων, καλώντας τους να αντιληφθούν το θανατηφόρο παραλογισμό του πολέμου.
 ΔΟΜΗ 
1η Ενότητα: «Σουρούπωνε … να ξεχάσει»: Το τέλος της μέρας και της μάχης 
2η Ενότητα: «Ο νέος στρατιώτης … να δει»: Το νερό της πηγής 
3η Ενότητα: «Ένας άλλος στρατιώτης … έτρεχε»: Ο νεαρός στρατιώτης σκοτώνει το συνάνθρωπό του
 4η Ενότητα: «Μεσοστρατίς… δεν άκουγε»: Η μετάνοια του νεαρού στρατιώτη 

ΕΙΔΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ

Μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι στο αφηγηµατικό περιεχόµενο δεν υπάρχουν τοπικοί, χρονικοί ή ονοµατικοί προσδιορισμοί, ώστε να µπορούµε να εντοπίσουμε το πότε, πού και ανάµεσα σε ποιους συµβαίνουν τα διαδραµατιζόµενα. Αυτή είναι προφανώς µια επιλογή του συγγραφέα, ο οποίος επιζητεί να δείξει ότι σε έναν πόλεµο δε µετράει ποιος έχει το δίκιο και ποιος το άδικο, αλλά το γεγονός ότι οι εµπόλεµοι χάνουν την ανθρωπιά τους και γίνονται εναλλάξ αθώα θύµατα και σκληροί θύτες.

Πάνω ακριβώς σε αυτή την απουσία προσδιορισμών αναπτύσσεται ο λογοτεχνικός µύθος, του οποίου το χαρακτηριστικό γνώρισµα είναι οι συνεχείς ανατροπές. Ο νέος στρατιώτης τη µια στιγµή προκαλεί τη συµπάθεια του αναγνώστη, αφού παρουσιάζεται ως θύµα ενός πολέµου που τον έχει διαφθείρει ηθικά, τον κρατά µακριά από αγαπηµένα πρόσωπα και δεν τον αφήνει νααπολαύσει «την όµορφη ζωή του ανθρώπου»[1], την άλλη στιγµή όµως προκαλεί την απέχθεια του αναγνώστη, αφού γίνεται ο ίδιος σκληρός εκτελεστής ενός συνανθρώπου του. Στη συνέχεια ο εκτελεστής στρατιώτης µετατρέπεται σε τραγικό θύµα, καθώς µετανιώνει φρικτά και συντρίβεται ο ίδιος από την πράξη του. Η τελευταία εικόνα του στρατιώτη-θύτη να κρατά στην αγκαλιά του και να ζητά συγχώρεση από το στρατιώτη-θύµα σφραγίζει δραµατικά την ιστορία και δίνει σαφέστατο αντιπολεµικό µήνυµα.

Αξιοσημείωτο είναι ακόµα ότι ο συγγραφέας βάζει τις ίδιες σκέψεις και τα ίδια λόγια στους δυο στρατιώτες, θέλοντας να δείξει ότι, παρά τις διαφορές τους, όλοι οι άνθρωποι έχουν κοινές ανάγκες, συναισθήµατα, αγωνίες και πόνους. Η επαναλαµβανόµενη προσφώνηση «αδερφέ µου», άλλωστε, δίνει το µήνυµα της συναδέλφωσης και της ανθρώπινης αλληλεγγύης.

Κοινά σημεία των αντίπαλων στρατιωτών

-         ίδιες επιθυμίες

-         ίδια απλά ανθρώπινα όνειρα

-         ίδιες συναισθηματικές ανάγκες

-         ίδια λαχτάρα για ζωή

-         έχουν αφήσει πίσω τους οικογένεια που περιμένει με αγωνία την επιστροφή τους

 

• μέσα από αυτά ο συγγραφέας θέλει να τονίσει ότι όλοι οι άνθρωποι, παρά τις διαφορές τους (π.χ. διαφορετική εθνικότητα) στο βάθος είναι ίδιοι
• για το λόγο αυτό δεν προσδιορίζεται ούτε ο τόπος, ούτε ο χρόνος, ούτε τα πρόσωπα της ιστορίας: το περιστατικό αυτό θα μπορούσε να συμβεί σε κάθε πόλεμο, σε κάθε εποχή, σε κάθε λαό (πανανθρώπινη, καθολική & διαχρονική διάσταση)
• κάθε στρατιώτης είναι θύμα του πολέμου, είτε σκοτώσει, είτε σκοτωθεί

Οι ψυχικές διακυμάνσεις του νεαρού στρατιώτη
 1. επαφή με τη φύση: απλός, ήρεμος, χαρούμενος άνθρωπος
 2. εμφάνιση εχθρού: καχύποπτος, σκληρός & αδίστακτος πολεμιστής
 3. πυροβολισμός εχθρού: αμηχανία, καθώς αρχικά δε συνειδητοποιεί τι έχει κάνει 
4. βλέμμα & πόνος πληγωμένου: ενοχές & πόνος, ταυτίζεται με τον πληγωμένο εχθρό του, νιώθει πανικό κι έτσι τρέπεται σε φυγή 
5. στα μισά της διαδρομής σταματά: προσπαθεί να ηρεμήσει & να συγκεντρωθεί, αλλά δεν μπορεί λόγω της έντονης συναισθηματικής κατάστασης που βρίσκεται
 6. κατεβαίνει τρέχοντας την πλαγιά: θέλει να προφτάσει να σώσει τον πληγωμένο και παρακαλεί το θεό να τον σώσει. ταραχή, αγωνία, τύψεις, πόνος για το συνάνθρωπό του & οίκτος για τον εαυτό του 
7. ο πληγωμένος είναι ακόμα ζεστός: προσωρινή ανακούφιση, εξακολουθεί να τρέμει από αγωνία.
 8. φροντίζει τον πληγωμένο: ειλικρινής μετάνοια, πόνος, συντριβή, ανάγκη να λυτρωθεί, εξομολόγηση, ευαίσθητη ψυχή, τρυφερότητα
 9. ο νεαρός στρατιώτης συνειδητοποιεί ότι ο πόλεμος ήταν αυτός που τον έκανε απάνθρωπο & τον γέμισε μίσος για το συνάνθρωπό του Η τραγικότητα του νεαρού στρατιώτη - είναι και αυτός θύμα του πολέμου - ο πόλεμος τον έχει κάνει άγριο & απάνθρωπο - αναγκάζεται να σκοτώσει από φόβο μήπως προλάβει και τον σκοτώσει ο άλλος - τυφλωμένος από τη μανία του πολέμου βλέπει παντού εχθρούς - όταν συνειδητοποιεί την πράξη του, αισθάνεται ενοχή, μετανιώνει, ζητάει συγχώρεση από το θύμα του - τονίζει ότι δεν είναι φονιάς, αλλά αναγκάστηκε να γίνει εξαιτίας του πολέμου 

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ

Προσωποποιήσεις: §16 Ένα σκληρό χέρι έσφιγγε την καρδιά του νέου στρατιώτη, §22 Η νύχτα κατέβηκε ολούθες και απλωμένο σκοτάδι τους τύλιξε
 Μεταφορές: §3 Η φλόγα έσβησε από τα σωθικά του, §17 Τα μάτια καίγανε 
Παρομοιώσεις: §24 σα να’ τανε φίλοι παλιοί, σα να’ τανε αδέρφια. 
Ασύνδετο σχήμα: §3 Ο νέος στρατιώτης ακούμπησε…πεντακάθαρο νερό, § 6 Ένας άλλος στρατιώτης, οχτρός…να ευχαριστήσει το Θεό 
Επαναλήψεις: §18 λυπήσου τον, λυπήσου με, §21 Αδερφέ μου, του’λεγε… αδερφέ μου…, §22 δεν είμαι φονιάς…δεν είμαι φονιάς, ξέχασα πως είμαι άνθρωπος, ξέχασα πως είσαι άνθρωπος 
Εικόνες: στο κείμενο δεσπόζουν αρκετές εικόνες(περιγραφές της φύσης & δραματικές αναπαραστάσεις του πληγωμένου)  
 ο πρώτος στρατιώτης που νιώθει να ξαναγίνεται άνθρωπος και πλημμυρίζει από χαρούμενη συγκίνηση για τη ζωή, 
 ο άλλος στρατιώτης που τον τρομάζει ο θάνατος και εκλιπαρεί σιωπηλά για τη ζωή του, 
 ο θύτης και το θύμα, δίπλα δίπλα, με την τραγική «κάθαρση» να έχει οδηγήσει στην αγάπη και τη συναδέλφωση,
  η αγωνία του θανάτου και το ανθρώπινο παράπονο στη ματωμένη όψη του πληγωμένου, 
 η φυγή του πρώτου στρατιώτη στο βουνό, η περισυλλογή του και η ξαφνική απόφαση της επιστροφής στην πλαγιά, που υποβάλλουν την αίσθηση της έντονης ψυχολογικής πίεσης,
  η μεταφορά του ετοιμοθάνατου στη γουρνίτσα, με τον τρυφερό σεβασμό και το ευλαβικό δέος που αναλογεί σε ιδιαίτερα αγαπημένα πρόσωπα. 
• Νοερές εικόνες: 
 το αγκάλιασμα της μάνας και το τρυφερό φίλημα στα μάτια, δείγμα ιερού σεβασμού και υπόσχεση αφοσίωσης, 
 ένα ερωτευμένο ζευγάρι που κάνει σχέδια και όνειρα για το μέλλον (μια κοπελίτσα... στο χωριό).
  ο στρατιώτης που πλησιάζει το θύμα του, αλλά, είναι «νευρικός» γεμάτος αβεβαιότητα και ανασφάλεια, καθόλου ήσυχος και ευχαριστημένος με την πράξη του
Αντιθέσεις: §1 & 2 Λίγη ώρα πριν έπεφτε ακόμη αραιό λιανοντούφεκο - Όμως τώρα ήταν πλέρια ησυχία, §8 διψασμένος από την ολοήμερη κάψα - να του δροσίσει τα πυρωμένα σωθικά, §24 φονιά και θύμα, γαλήνη φύσης ≠ πολεμικό μίσος ανθρώπου
Xιαστό (χτύπαγαν τα μηνίγγια, το κεφάλι βούιζε)
 ΓΛΩΣΣΑ 
Απλή, λιτή 
Ιδιωματικές λέξεις (λόγος των απλών ανθρώπων της ελληνικής υπαίθρου-δεκαετία 1950-60)
Σύνθετες ποιητικές λέξεις που προσδίδουν γλαφυρότητα και ποιητικότητα.
Ύφος

Απλό και συγκινητικό, γλαφυρό, δραματικό , λυρικό και ποιητικό στη 2^η και στην τελευταία παράγραφο

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ 

- αφήγηση: γραμμική (τα γεγονότα παρουσιάζονται σε χρονολογική σειρά)
 - αφηγητής: παντογνώστης (αφηγείται σε τρίτο πρόσωπο) - εστίαση: μηδενική Χαρακτηρισμός νεαρού στρατιώτη - απλός άνθρωπος - ευαίσθητος - γεμάτος όνειρα για το μέλλον - ευσεβής / πιστός στο Θεό - θύμα του πολέμου 
Ψυχογραφία νεαρού στρατιώτη - νοσταλγία για πατρίδα και αγαπημένα πρόσωπα - μίσος για τον πόλεμο - ενοχές 
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ: αφήγηση, μονόλογος – σκέψεις, περιγραφή, υποθετικός διάλογος.
Το τραγικό πρόσωπο της ιστορίας. 
Στην αρχαία ελληνική τραγωδία τραγικό είναι το πρόσωπο που κάνει κάποιες ενέργειες, αγνοώντας ότι αυτές θα οδηγήσουν το ίδιο ή και άλλα πρόσωπα σε συμφορές, γιατί έτσι έχουν αποφασίσει οι θεοί και η μοίρα (είναι έρμαιο και θύμα των θεών και της μοίρας). Τελικά αισθάνεται ενοχές για τις πράξεις του, για το αποτέλεσμα των οποίων στην πραγματικότητα δεν είναι υπεύθυνο.

Με την ευρύτερη έννοια του ορισμού της τραγικότητας, στο διήγημα τραγικόπρόσωπο είναι ο νέος στρατιώτης, αυτός που σκότωσε τον άλλο, γιατί είναι και αυτός θύμα, όχι της μοίρας και των θεών, αλλά ενός πολέμου που τον έχει αλλοτριώσει, τον έχει εξαγριώσει και εξαχρειώσει, τον έχει κάνει να σκέφτεται μόνο τον εαυτό του (όπως λέει κι ο Γιάννης Ρίτσος "Μας έπνιξαν το φως και τη χαρά,
στεγνώσαν την ψυχή μας και το σώμα, μα κάτι μέσα μας κυλά βουερά και ξέσπασμα δε βρήκε κάπου ακόμα") και να αγωνίζεται μόνο για την επιβίωσή του. Σ' αυτή την προσπάθεια του αναγκάζεται να σκοτώσει, γιατί τρέμει μήπως προλάβει και τον σκοτώσει ο άλλος. Και αυτό το κάνει εν ψυχρώ, γιατί εκείνη τη στιγμή είναι τόσο τυφλωμένος, ώστε δε βλέπει απέναντι του έναν άνθρωπο-αδερφό, παρά βλέπει παντού εχθρούς. Έτσι, ενώ στην αρχή έδωσε την εντύπωση ανθρώπου με ευαισθησία, που εκτιμάει τη ζωή και τις χαρές της, μόλις ένιωσε κάποια απειλή, ξέχασε πως είναι άνθρωπος και πως έχει απέναντί του τον αδερφό του και έγινε ο αδίσταχτος πολεμιστής, που τον έχουν μάθει να σκοτώνει.

Ωστόσο, όταν συνειδητοποιεί την ανηθικότητα της πράξης του, αισθάνεται ενοχή, μετανιώνει και προσπαθεί γεμάτος συντριβή να εξιλεωθεί, ζητώντας συγχώρεση από το θύμα του και τονίζοντας ότι δεν το ήθελε, δεν είναι φονιάς καιότι υπεύθυνοι για το κακό που έγινε είναι αυτοί οι κακούργοι(όσοι προξενούν τους πολέμους), που ήθελαν να τον κάνουν να ξεχάσει ότι είναι άνθρωπος.

Ερμηνεία ιδιαίτερων σημείων.
 «Θε μου, όμορφη ‘ναι η ζωή του ανθρώπου»: η αυθόρμητη αναφώνηση του στρατιώτη αντιδιαστέλλει την απλή φυσική ομορφιά προς το αποκρουστικό πρόσωπο του πολέμου, που αποτελεί ένα αφύσικο προϊόν του πολιτισμού. Ο άνθρωπος αισθάνεται πληρότητα με απλές ικανοποιήσεις, που η παράλογη βία του πολέμου τις καταργεί και τον κάνει δυστυχισμένο. 
«με τον τρόπο τούτο»: ξεδιψώντας από την πηγή, είναι σαν να επιστρέφει στα φυσικά στοιχεία της Δημιουργίας και έτσι να εκδηλώνει τον πηγαίο σεβασμό του για το Δημιουργό. Φεύγοντας από το πεδίο μάχης ξαναβρίσκει την καθαρή ανθρωπιά του, κι έτσι τιμά το δώρο της ζωής. 
«...ξέχασε μονομιάς το Θεό. Έχασε τον άνθρωπο»: εδώ η εικόνα και η ιδέα του Θεού χάνουν τον αφηρημένο θρησκευτικό χαρακτήρα τους και αποκτούν νόημα μέσω της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Η πίστη στο Θεό σημαίνει αγάπη και σεβασμός για τον άνθρωπο και τη ζωή. Δεν αρμόζει στο Θεό της αγάπης και της συγχώρεσης οι «πιστοί» να μισούν συνανθρώπους με διαφορετικό θρήσκευμα, χρώμα δέρματος και άλλη εθνική καταγωγή.
 «ο καταραμένος πόλεμος»: ο απλός, καθημερινός άνθρωπος βιώνει τον πόλεμο ως ανεξήγητο δεινό που αφανίζει τη ζωή. Ακόμα κι όταν πείθεται να τον αποδεχτεί, γνωρίζει ότι είναι ένα ολέθριο γεγονός που βρίσκεται σε δυσαρμονία με την τάξη της ζωής. Πιθανόν, να τον δικαιολογεί, αλλά σίγουρα τον βλέπει ως κάτι ξένο προς την ανθρώπινη φύση.
«αδελφέ...»: η προσφώνηση κωδικοποιεί την ιδέα της συναδέλφωσης και την αξία της αλληλεγγύης. Δηλώνει την άρνηση της διχόνοιας και το πνεύμα της συμφιλίωσης. «Ξέχασα, γιατί... μες στο σκοτάδι»: ο μεταμελημένος στρατιώτης αισθάνεται θύμα επιτήδειων φιλοπόλεμων κηρυγμάτων που τον παραπλάνησαν. Έτσι, ανάγει την αιτία του πολέμου όχι στη μοίρα ή στην ανθρώπινη επιθετική φύση, αλλά σε μια οργανωμένη και μεθοδική ιδεολογική προπαγάνδα που ποτίζει με μίσος τις ψυχές και διαιρεί τους ανθρώπους. 
Οι «κακούργοι» που ευθύνονται για αυτό δεν κατονομάζονται ούτε καν προσδιορίζονται. Η δραστηριότητά τους όμως, που τυφλώνει τους ανθρώπους, λογικά μπορεί να υποθέσει κάποιος ότι έχει ως κίνητρο κάποια ωφέλεια
[1] Μπορείτε να επισηµάνετε τις όµορφες εικόνες της φύσης στην αρχή του διηγήµατος, όταν ο νέος στρατιώτης ξαναγίνεται άνθρωπος που απολαµβάνει τη ζωή.
[2]Για να προσεγγίσουμε όμως σφαιρικά το φαινόμενο, πρέπει να επισημάνουμε ότι σε περίπτωση αμυντικού πολέμου (μια εισβολής από ξένο στρατό για παράδειγμα  )  υπάρχει η ηθική βάση (δηλ. η υπεράσπιση της ζωής και της τιμής των ατόμων και των οικογενειών τους) για αντίδραση και αντίσταση.

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου
 1. Γιατί ο συγγραφέας δεν αναφέρει τα ονόματα και την εθνικότητα των στρατιωτών; 
Τα ονόματα και η εθνικότητα των στρατιωτών δεν παίζουν κανένα ρόλο στο μήνυμα που θέλει να περάσει ο συγγραφέας στο κοινό. Δεν έχει σημασία η συγκεκριμένη ιστορία ως μεμονωμένο περιστατικό, αλλά τα γεγονότα ανεξαρτήτως ιστορικού γεγονότος, πολέμου και αντιπάλων στρατοπέδων. Γι’ αυτό δεν αναφέρονται οι ταυτότητες των συγκεκριμένων πολεμιστών, των στρατευμάτων στα οποία ανήκουν ή των χωρών απ’ όπου προέρχονται. Αναφέρεται μόνο η νεαρή ηλικία τους και η σκληρή πραγματικότητα που είναι αναγκασμένοι να υπηρετήσουν σκοτώνοντας πρώτα απ’ όλα την ίδια τους την ανθρωπιά. 
2. Ποια κοινά γνωρίσματα έχουν οι δύο αντίπαλοι στρατιώτες; 
Οι δυο αντίπαλοι στρατιώτες είναι ταλαιπωρημένοι σωματικά και ψυχικά, ευγνώμονες στο Θεό που γλίτωσαν το θάνατο άλλη μια μέρα και διψασμένοι για φρέσκο νερό και μια μικρή ανάπαυλα. Έχουν αηδιάσει από τη βαρβαρότητα που ζουν και που τους στερεί και τους καταστρέφει τον εαυτό τους. Νιώθουν και οι δύο τρόμο για το τι πρόκειται να τους συμβεί και παρακαλούν το Θεό να τους προστατεύσει μέχρι το τέλος του πολέμου. Τέλος αναζητούν έστω λίγες στιγμές ηρεμίας μέσα στην κόλαση του πολέμου.
 3. Περιγράψτε τη μεταβολή της ψυχικής κατάστασης του στρατιώτη από τη στιγμή που πυροβόλησε τον εχθρό ως τη στιγμή που τον είδε νεκρό. 
Ο πρώτος στρατιώτης, βρίσκοντας τη γούρνα με το νερό, ξεκλέβει λίγα λεπτά ανάπαυσης και αναπόλησης της ειρηνικής ζωής χαζεύοντας το περιβάλλον και αναλογιζόμενος τη ζεστασιά της οικογένειάς του. Ευχαριστεί το Θεό που τον γλίτωσε και αυτή τη μέρα και τον παρακαλεί να τον διατηρήσει ζωντανό μέχρι να τελειώσει αυτή η λαίλαπα. Μόλις, όμως, αντικρίζει τον αντίπαλο, τρέπεται πάλι σε άγριο θηρίο και σημαδεύει, από τρόμο, τον εχθρό ανοίγοντας πυρά εναντίον του. Βέβαια λίγο αργότερα αισθάνεται ένοχος, έχοντας πολλές τύψεις αφού έχει τραυματίσει έναν άλλον στρατιώτη. Τρέχει χωρίς καμιά προφύλαξη να τον βοηθήσει και να τον κρατήσει στη ζωή. Ζητά απεγνωσμένα συγχώρεση από εκείνον και από το Θεό και προσεύχεται να σωθεί ο εχθρός του, που τον αποκαλεί πια «αδελφό». Είχε συνειδητοποιήσει τι ακριβώς είχε κάνει. Κλαίει και περιποιείται τον στρατιώτη, προσπαθεί να μετανοήσει γι’ αυτό που έκανε. Βέβαια, το τραγικό αποτέλεσμα δεν άργησε να έρθει.
 4. Ο ένας στρατιώτης σκοτώνει και ο άλλος σκοτώνεται. Ποιος είναι το τραγικό πρόσωπο και γιατί;
Τραγικά πρόσωπα είναι και οι δύο στρατιώτες. Ο πρώτος είναι θύμα της αγριότητας αφού συμμετέχει στον πόλεμο, ενώ παρακαλά το Θεό να του χαρίσει τη ζωή, ταυτόχρονα όμως χωρίς να το έχει προσχεδιάσει, στερεί το ίδιο ακριβώς όνειρο από ένα συνάνθρωπό του, από θύμα γίνεται μέσα σε λεπτά θύτης του ίδιου του του εαυτού. Ο δεύτερος στρατιώτης, από την άλλη, αποτελεί το δραματικό πρόσωπο, αφού, τρέχοντας άοπλος να γευτεί το δροσερό νερό της καθαρής πηγής, έρχεται αντιμέτωπος με το θάνατο.
 5. Εντοπίστε τα βασικότερα σημεία του κειμένου μέσα από τα οποία προκύπτει το ανθρωπιστικό και αντιπολεμικό του μήνυμα. 
Ολόκληρο το διήγημα θεωρείται αντιπολεμικό. Τα σημεία που συγκινούν, όμως, περισσότερο τον αναγνώστη είναι εκείνα που περιγράφουν τις αντιδράσεις του πρώτου στρατιώτη τη στιγμή που αντιλαμβάνεται το έγκλημα που διέπραξε και όταν προσπαθεί με λόγια και πράξεις να πάρει πίσω το κακό που άθελα του έκανε στον αντίπαλο «αδελφό» του αλλά και στον ίδιο του τον εαυτό. Συγκεκριμένα τα χωρία «Ένα σκληρό χέρι ... και ξανά πάλι έτρεχε», «-Θεέ μου ... να ζήσει», «- Καλέ μου ... να με κάνουν να ξεχάσω», «Το σκοτάδι πύκνωσε ... πια δεν άκουγε» συνοψίζουν τα  αποτελέσματα της βίας. 

ΕΡΓΑΣΙΑ

Διαβάστε το απόσπασμα από το έργο του Μυριβήλη «Η ζωή εν τάφω»: Ο λόφος με τις παπαρούνες που ακολουθεί.

  

 Βρείτε ομοιότητες και διαφορές από το κείμενο του Μαγκλή.

Ήταν ένας λόφος άλικος από τις παπαρούνες. Ξεκουραζόταν ένα Ρούσικο Σύνταγμα, που τραβούσε κι αυτό για το μέτωπο. Εκεί μας σταματήσανε κ' εμάς. Είχε νερό μπόλικο και πρασινάδα εκεί δίπλα. Στήσαμε πυραμίδες τα όπλα και φάγαμε κοντά τους. Μας σίμωσαν κάτι μεγαλόσωμα παλικάρια με τριανταφυλλιά μάγουλα, με χοντρές μπότες και μπλούζες παιδιάτικες δίχως κουμπιά. Τα πηλίκιά τους είχαν κεραμίδι στενούτσικο.

— Γκίρτς;                   

 — Γκίρτς.

— Κριστιάν;            

 — Κριστιάν.

— Ορτοντόξ                 

— Ορτοντόξ.

Μας δεχτήκανε με χαρές σχεδόν παιδιάτικες. Γελούσανε, και μεις γελούσαμε, μας χάριζαν κονσέρβες, σουγιάδες. Με τα μεγάλα τους χέρια μάς χτυπούσανε στην πλάτη. Τραβούσανε και μας δείχναν από την τραχηλιά τους χρυσά, σιντεφένια σταυρουδάκια και φυλαχτάρια κρεμασμένα με αλυσιδίτσες. Σταυροκοπιόντανε με τον ορθόδοξο τρόπο.

— Κριστιάν! Κριστιάν!

Φάγαμε μαζί, κουβεντιάσαμε ώρες δίχως να καταλαβαίνει γρι ο ένας απ' τη γλώσσα τ' αλλουνού. Όμως συνεννοηθήκαμε περίφημα. Η αγάπη κ’ η όχτρα έχουνε διεθνή γλώσσα.

1.Σε τι είδους εποχή διαδραματίζεται  το περιστατικό; Ποιοι δείκτες (λέξεις, εκφράσεις…)

 του κειμένου μάς το δείχνουν; …………………………………………………………………………….... …………………………………………………………………………….... …………………………………………………………………………….... …………………………………………………………………………….... …………………………………………………………………………….... …………………………………………………………………………….... …………………………………………………………………………….... …………………………………………………………………………….... 

2. α) Πού αποδίδει ο  ήρωας του κειμένου την παρόρμησή του να σκοτώσει; …………………………………………………………………………….... …………………………………………………………………………….... …………………………………………………………………………….... …………………………………………………………………………….... …………………………………………………………………………….... …………………

ΚΟΣΜΑ Π. ΧΑΡΠΑΝΤΙΔΗ ''ΧΑΛΑΣΜΕΝΕΣ ΓΕΙΤΟΝΙΕΣ

ΘΕΜΑΤΙΚΑ  ΚΕΝΤΡΑ

Πολυκατοικία - «Αξιοποίηση του αστικού χώρου[1]» Φυλακισµένα παιδιά[2]- Έλλειψη παιχνιδιού

ΣΤΟΧΟΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

Ο συγγραφέας κινείται, µε αποσπασµατικό τρόπο μέσα από καθημερινή γλώσσα και με μελαγχολική και απαισιόδοξη γραφή, ανάµεσα στις µνήµες της παιδικής του ηλικίας και στα τραύµατα από τη σύγχρονη, άσχημη εικόνα της πόλης µε τις "χαλασµένες" και αφιλόξενες γειτονιές.

Στόχος του λοιπόν είναι να παρακολουθήσουµε µια αντιπροσωπευτική εικόνα σύγχρονης επαρχιακής πόλης, ( της Καβάλας) η οποία ταλαιπωρεί, «πνίγει» τον σύγχρονο άνθρωπο µε την πυκνή δόµηση των πολυκατοικιών, την έλλειψη ελεύθερων χώρων και πρασίνου.

ΕΝΟΤΗΤΑ 1:Η παρακμή της πόλης και η ασχήμια των γειτονιών

(Χαλασμένες γειτονιές……….ο έρωτας)

Το απόσπασμα ξεκινά με την περιγραφή της σύγχρονης πόλης της Καβάλας. Ο συγγραφέας αποκαλεί τις γειτονιές χαλασμένες γιατί έχουν χάσει την ομορφιά τους και έχουν αποκτήσει ένα απάνθρωπο πρόσωπο. Τα προβλήματα που αναφέρονται είναι η έλλειψη του πράσινου και οι πολυκατοικίες που χτίστηκαν  βιαστικά, χωρίς κάποιο σχεδιασμό και ασχημαίνουν τις γειτονιές της καβάλας.

Τη δεκαετία του 1950, που σε όλη την Ελλάδα προχωρούσε η ανάπτυξη των πόλεων και άρχισαν να χτίζονται πολυκατοικίες, η Καβάλα δεν μπόρεσε να παρακολουθήσει τις εξελίξεις λόγω της παρακμής του καπνεμπορίου που οδήγησε σε οικονομικό μαρασμό την πόλη. Έτσι, το 1970 η Καβάλα προσπάθησε να κερδίσει το χαμένο έδαφος, με αποτέλεσμα να γκρεμιστούν τα παλιά και καλαίσθητα κτίρια και στη θέση τους να χτιστούν πολυκατοικίες πρόχειρα, βιαστικά και επιπόλαια.

Ο συγγραφέας εκφράζει την απέχθεια του για τη σημερινή εικόνα της πόλης που έχει χάσει την όμορφη μυρωδιά του καπνού και φοβάται πως το παρελθόν θα εκδικηθεί τους ανθρώπους καθώς θα είναι υποχρεωμένοι να ζουν σε ένα ψυχρό, απρόσωπο και διαρκώς πιο άσχημο τόπο.

Τέλος ο συγγραφέας εκφράζει την ευχή να μπορούσε να βρεθεί ένας όμορφος τόπος όπου θα έβρισκαν καταφύγιο  αυτοί που ακόμα τους αγγίζει η ομορφιά και η μαγεία της νύχτας και εξακολουθούν να ερωτεύονται. Ο συγγραφέας μιλώντας για αυτούς τους ανθρώπους φωτογραφίζει τον εαυτό του.

ΕΝΟΤΗΤΑ 2: Αναμνήσεις από τα παιδικά χρόνια του συγγραφέα

(Παιδί…………..σκοτεινιασμένες καμάρες)

Ο συγγραφέας φέρνει στη μνήμη του την παιδικά του ηλικία, τότε που το μυαλό του ήταν μόνο στο παιχνίδι. Θυμάται τις σχολικές εκδρομές στο φρούριο και τα βράδια που τα παιδιά έτρεχαν πίσω από τα σκυλιά και που άκουγαν τρομακτικές ιστορίες από τους μεγαλύτερους. Όμως όλες αυτές οι αναμνήσεις σβήνουν καθώς σήμερα η πόλη δεν αφήνει πλέον καθόλου χώρο για μια αλάνα ή ένα κήπο.

ΕΝΟΤΗΤΑ 3: Η πόλη έρημη από πάρκα και πράσινο

(Στρέφοντας το βλέμμα……………..ερημιά της επαρχίας)

Ο συγγραφέας βλέπει με θλίψη την ολοκληρωτική απουσία του πράσινου και των πάρκων, τα οποία αποτελούν πηγή ζωής και ομορφιάς. Με ειρωνεία λέει ότι η εικόνα αυτή είναι αποτέλεσμα της αξιοποίησης, απληστίας δηλαδή του ανθρώπου να εκμεταλλευτεί κάθε ίχνος γης και να κερδίζει συνεχώς χρήματα.

Μόνο ένας χώρος έχει μείνει στην πόλη όπου τα παιδιά μπορούν να παίζουν. Ο υγγραφέας θυμάται ότι παλιότερα τα παιδιά ηρεμούσαν με το παιχνίδι ενώ τώρα εξαγριώνονται τονίζοντας με αυτόν τον τρόπο ότι οι σύγχρονες συνθήκες ζωής αλλοιώνουν τον άνθρωπο.

Αφηγηματικές τεχνικές
Ο αφηγητής

Στο δεύτερο και τρίτο απόσπασμα ο αφηγητής είναι πρόσωπο της αφήγησης , βλέπει από εσωτερική οπτική γωνία, συμμετέχει στα γεγονότα που αφηγείται σε α’ πρόσωπο(αναδρομή στα παιδικά χρόνια, νοσταλγικές μνήμες που πληγώνουν).Σε κάποια σημεία χρησιμοποιείται και το α πληθυντικό πρόσωπο (εκπρόσωπος – εκφραστής της γενιάς του) και το β ενικό πρόσωπο σαν να απευθύνεται ο αφηγητής σε κάποιο συνομιλητή. (Ψευδαίσθηση διαλόγου, αμεσότητα, δραματικότητα). 

Στο πρώτο απόσπασμα ο αφηγητής είναι αμέτοχος στα γεγονότα και αφηγείται σε γ’ πρόσωπο.(πληροφοριακός χαρακτήρας: αλλοιώσεις αστικού τοπίου, αίτια, απουσία πρασίνου).
Πολύ συχνή είναι και η χρήση της περιγραφής

Ο χώρος της αφήγησης είναι η Καβάλα.
Ο χρόνος

Ο χρόνος είναι παροντικός και συμπίπτει με την ώριμη ηλικία του αφηγητή. Στο δεύτερο απόσπασμα ο αφηγητής μεταφέρεται στο παρελθόν.  

Υπάρχει η αντίθεση του παρελθόντος με το παρόν της πόλης.

Επίσης υπάρχει η πορεία του χρόνου της μέρας: πρωί, μεσημέρι, βράδυ. Αυτό συμβαίνει και στις τρεις ενότητες

 Η αφήγηση ακολουθεί κυκλική τροχιά:
• Το σημερινό πληγωμένο πρόσωπο της πόλης εξαιτίας της καταστροφικής αξιοποίησης.
• Η παλιά πόλη και η αθεράπευτη νοσταλγία του οριστικά χαμένου.
• Τα σημερινά παιδιά φυλακισμένα στην ασφυκτική - πνιγηρή τσιμεντούπολη.

Το σημερινό πρόσωπο της πόλης: τραυματισμένο, γυμνό, σκληρό, εφιαλτικό, κοινό, αδιάφορο, ευτελές. Πυκνή δόμηση, πολυκατοικίες κακόγουστες – αποξενωτικές, στενοί ανήλιαγοι δρόμοι, έλλειψη πρασίνου – χώρων αναψυχής, πολιτιστική αλλοτρίωση, έλλειψη ταυτότητας – μνήμης – σεβασμού στο ιστορικο – κοινωνικό παρελθόν, ισοπεδωτική ομοιομορφία.

Τα συναισθήματα του συγγραφέα: οδύνη, θλίψη, απογοήτευση, οργή, ρομαντική νοσταλγία.

Η στάση του συγγραφέα: καταδίκη σημερινού πολιτισμού, απόρριψη της προόδου με την έννοια της υποταγής του ανθρώπου στην τεχνολογία-καταναλωτισμό, απόρριψη ενός δήθεν μοντερνισμού που απαξιώνει το παρελθόν, την παράδοση, τις τοπικές ιδιαιτερότητες, ειρωνεία στον τρόπο που χρησιμοποιεί τις έννοιες «ανάπτυξη και «αξιοποίηση» ( = υποβάθμιση, κακοποίηση).
Αίτια υποβάθμισης:
Η ευκαιριακή –χωρίς σχεδιασμό, προοπτική, ευαισθησία και σεβασμό στο ιστορικο-κοινωνικό στίγμα της πόλης ανοικοδόμηση στη δεκαετία του 1970. Η λογική του γρήγορου και εύκολου κέρδους, της «αξιοποίησης» κάθε τετραγωνικού μέτρου που οδήγησε σε οικοδομική αναρχία.
Η εκδίκηση του παρελθόντος / συνέπειες :
Οικολογική καταστροφή, ανθυγιεινή διαβίωση, απομάκρυνση από το φυσικό περιβάλλον, μοναξιά, αποξένωση, απουσία προσωπικών σχέσεων, επιθετικότητα, αίσθημα εγκλωβισμού, μόνωση.

Γλώσσα
Η γλώσσα του κειμένου είναι πλούσια,  ποιητική, εκφραστική, πλαστική, μεταφορική, προσεγμένη και φροντισμένη δημοτική. Ο μεταφορικός λόγος που χρησιμοποιεί κάνει τη γλώσσα του έντονα ποιητική.

Υπάρχουν πολλά σχήματα λόγου

Μεταφορές: 1^ο απόσπασμα:  1. Το βουνό γύρω μια καμένη προσωπίδα, χωρίς ένδυμα και κόσμημα 2. κάνει το φως πιο κοφτερό 3. …τις πολυκατοικίες που πληγώνουν τον ουρανό 4. οτιδήποτε παλιό και σοφό έχτισε σιγά σιγά ο χρόνος και οι άνθρωποι 5. για να φορέσει (ενν. η πόλη) αυτό το κοινό κι αδιάφορο πρόσωπο 6. χωρίς την άλμη του καπνού να γλείφει δρόμους και προσόψεις 7. οι άνθρωποι με το βουισμένο κεφάλι και τις πληγές στο πρόσωπο που άνοιξαν η νύχτα και ο έρωτας.

2^ο απόσπασμα: 1. κυνηγούσα το παιχνίδι και αυτό ολοένα γλιστρούσε 2. αναμνήσεις παιχνιδιού, σχεδόν εξορισμένες 3. προσπαθούσαμε να ξεδιπλώσουμε το μικρό πανωφόρι του παιχνιδιού 4. γλυκιά ομίχλη από φρέσκο ψωμί…

3^ο απόσπασμα: 1. πνίγουν το καμπαναριό 2. παράθυρο στο ανοιχτό Αιγαίο 3. τα φυλακισμένα παιδιά 4. …στην ημιθανή ερημιά της επαρχίας

Ειρωνεία: 1. για να προλάβει η πόλη την ανάπτυξη 2. οι άλλες πόλεις γνώριζαν τις λέξεις «αντιπαροχή», «γκαρσονιέρα και μπανιέρα», «θερμοσίφωνο και κοινόχρηστα» 3. Παντού αξιοποίηση

Προσωποποίηση: 1. οτιδήποτε παλιό και σοφό έχτισε σιγά σιγά ο χρόνος 2. σύντομα θα μας εκδικηθεί το παρελθόν.

Εικόνες: παίζαμε με την πόλη…ιώδιο και κάρβουνο.

Ύφος

Το ύφος είναι γλαφυρό, ζωντανό και παραστατικό. Είναι λυρικό λόγω της μεταφορικής γλώσσας και των πολλών  σχημάτων λόγου. Εξαιτίας του πρώτου προσώπου το ύφος γίνεται εξομολογητικό, πιο προσωπικό και αποκτά μια συναισθηματική χροιά και μια νοσταλγική και μελαγχολική διάθεση. Σε ορισμένα σημεία το ύφος γίνεται ειρωνικό, αιχμηρό, σκληρό:  Π.χ «ρήμαξε, κατεδάφισε, θα μας εκδικηθεί το παρελθόν, φυλακισμένα παιδιά, αγριεύουν, ανάπτυξη, αξιοποίηση.
Αποτέλεσμα:
Αναδεικνύεται έτσι εντονότερα το συγκινησιακό στοιχείο, η συναισθηματική φόρτιση και η πληγωμένη διάθεση του αφηγητή για την κακοποίηση του παραδοσιακού, ανθρώπινου χαρακτήρα της πόλης του. Αν χρησιμοποιούσε γλώσσα πεζή, καθημερινή και αδιακόσμητη, το αφήγημα θα έμοιαζε περισσότερο δοκιμιακό, τεχνοκρατικό και «αποξηραμένο».

Προβλήματα από την ανάπτυξη της πόλης και την αξιοποίηση των χώρων της.

·        Αλλοίωση πατροπαράδοτης ομορφιάς σπιτιών

·        Ακαλαίσθητο πρόσωπο πόλης

·        Ευτέλεια πολυκατοικιών

·        Κατεδαφίσεις, αντιπαροχές

·        Παρακμή οικονομίας με εξαφάνιση καπνεμπορίου

·        Έλλειψη πρασίνου και πάρκων

·        Έλλειψη χώρων αναψυχής και άθλησης

·        Έλλειψη χώρων για το παιχνίδι των παιδιών

Κυριότερο πρόβλημα

Έλλειψη χώρων για το παιχνίδι των παιδιών. Ο συγγραφέας ξέρει πόσο σημαντικό είναι τα παιδιά να παίζουν ομαδικά παιχνίδια σε ελεύθερους και ασφαλείς χώρους, γι’ αυτό και το θεωρεί το σημαντικότερο πρόβλημα.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ   ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ   ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

α. Χαλασμένες γειτονιές. Με τη φράση δε νοούνται βέβαια οι γειτονιές που έχουν «χαλάσματα» παλιών σπιτιών. Αντίθετα, πρόκειται για τις γειτονιές με τις πολυκατοικίες, οι οποίες μπορεί να είναι καινούριες, όμως έχουν χαλάσει, έχουν αλλοιώσει την παλιά όψη που είχαν οι γειτονιές της πόλης (υποθέτουμε ότι η παλιά πόλη νοείται με όμορφα και ευρύχωρα παραδοσιακά σπίτια, με γραφικές γειτονιές, με ανθρώπινη όψη).

Η παρακµή της παλιάς Καβάλας και η αλόγιστη µετατροπή της σε τσιµεντούπολη τοποθετούνται χρονικά στη δεκαετία του 70, όταν, µε ευκαιριακό τρόπο και δίχως σχεδιασµό, η πόλη ανοικοδοµήθηκε στερούµενη όχι µόνο το ιστορικοκοινωνικό της στίγµα (πόλη καπνεµπορίου και προσφύγων), αλλά και τις µελλοντικές προοπτικές ανάπτυξης της. ∆έσµιοι και άµοιροι αυτής της καταστροφικής «αξιοποίησης» είναι σήµερα τα φυλακισµένα παιδιά των πολυκατοικιών, τα οποία, στερηµένα από τους ελεύθερους χώρους για το παιχνίδι, αγριεύουν αντί να ηρεµούν.

Τα οικόπεδα και τα παλιά παραδοσιακά σπίτια δόθηκαν σε εργολάβους μεαντιπαροχή, «αξιοποιήθηκαν» και έγιναν πολυώροφες πολυκατοικίες έτσι, η πόλη ανοικοδομήθηκε χωρίς σχεδιασμό, με βιασύνη, με προχειρότητα, με κακογουστιά και έγινε μια σύγχρονη μεγαλούπολη (όπως οι περισσότερες ελληνικές μεγαλουπόλεις) με άναρχη δόμηση και οικοδομές χωρίς αισθητική. Αυτή τη νέα όψη της πόλης, με τα θετικά της (ευκολίες και ανέσεις) αλλά κυρίως με τα προβλήματα της (το απάνθρωπο πρόσωπο και τις αποπνικτικές, άξενες γειτονιές, την έλλειψη πράσινου, κήπων, πάρκων και ελεύθερων χώρων για το παιχνίδι των παιδιών), παρουσιάζει ο συγγραφέας, ανακαλώντας στη μνήμη του στιγμές από την παιδική του ηλικία στην παλιά πόλη με τη φιλόξενη και ανθρώπινη φυσιογνωμία.

β. σύντομα θα μας εκδικηθεί το παρελθόν. Με τη φράση αυτή ο συγγραφέας εκφράζει την πικρία του για την αισθητική (αντίληψη για το ωραίο) παρακμή της πόλης του, που με την πρόχειρη, βιαστική, ανοργάνωτη και επιπόλαιη ανοικοδόμηση μετατράπηκε σε μια κακόγουστη και αφιλόξενη τσιμεντούπολη. Έτσι, στο μέλλον οι άνθρωποι σύντομα θα αντιμετωπίσουν ποικίλα προβλήματα ζώντας στις απάνθρωπες συνθήκες που επιβάλλει η νέα οικιστική πραγματικότητα με την έλλειψη πρασίνου και ανοιχτών χώρων παιχνιδιού για τα παιδιά, με την κοινωνική απομόνωση και με την υποβάθμιση της ποιότητας της ζωής. Και θα νοσταλγήσουν όλοι την παλιά πόλη μετανιώνοντας για την καταστροφή της. Αυτό θα είναι κατά κάποιο τρόπο η εκδίκηση της παλιάς πόλης (του παρελθόντος) για το κακό που της έχουν κάνει. Αυτό είναι το νόημα της φράσης με τηνπροσωποποίηση  του παρελθόντος.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΚΑΒΑΛΑ

Καπνεργοστάσια Καβάλας

Καπνομάγαζα και καπναποθήκες στην Καβάλα (  απο το blog Παλιά Καβάλα).

---

[1] Σε πολλά σημεία ο συγγραφέας αναφέρεται καθαρά ή υπαινικτικά στα προβλήματα που δημιουργήθηκαν στην πόλη από τη νέα όψη που της έδωσε η ανάπτυξή της και η αξιοποίηση των χώρων της. Βέβαια αυτές οι δύο λέξεις (η μία στο πρώτο και η άλλη στο τρίτο απόσπασμα) χρησιμοποιούνται ειρωνικά, αφού με την ανάπτυξη (με το χτίσιμο σύγχρονων πολυκατοικιών και με τα νέα διαμερίσματα τους που είχαν μπανιέρες, θερμοσίφωνες και άλλες ανέσεις) αλλοιώθηκε η πατροπαράδοτη ομορφιά των σπιτιών, ενώ με την αξιοποίηση των οικοπέδων οι χώροι της πόλης έγιναν ασφυκτικοί, εξαφανίστηκε το πράσινο και δεν έμειναν ελεύθεροι χώροι για το παιχνίδι των παιδιών. Έτσι, η σύγχρονη εικόνα της πόλης είναι αρνητική. (βλέπε και την παραπάνω φωτογραφία)

[2] Η πλεονεξία για αξιοποίηση κάθε τετραγωνικού οικοδομήσιμης γης στέρησε την πόλη από ανοιχτούς υπαίθριους χώρους, από πάρκα και παιδικές χαρές. Θύματα της άναρχης πυκνής δόμησης των πολυκατοικιών είναι τα παιδιά που ζουν σαν φυλακισμένα στα διαμερίσματα και κατεβαίνουν να παίξουν στο μοναδικό πάρκο της περιοχής. Εκεί επικρατεί το αδιαχώρητο και το παιχνίδι έχει τη μορφή άγριας εκτόνωσης της ενέργειας που έχει συσσωρευτεί μέσα τους και πρέπει να βρει διέξοδο. Έτσι, με τη μεταφορά  φυλακισμένα παιδιά εκφράζεται η απουσία χώρων για το παιχνίδι των παιδιών στις γειτονιές με τις πολυκατοικίες, όπου τα παιδιά ζουν περιορισμένα, σαν να βρίσκονται κλεισμένα σε φυλακές

.ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ


1.  Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί στην αφήγησή του και τα τρία πρόσωπα. Να βρείτε αντιπροσωπευτικά παραδείγματα σε κάθε ενότητα και να εξηγήσετε τι πετυχαίνει κάθε φορά με τη συγκεκριμένη επιλογή.

2. Η γλώσσα του κειμένου είναι ποιητική και το ύφος λυρικό, καθώς εκφράζει τα συναισθήματα και τις σκέψεις του συγγραφέα για τις αλλοιώσεις που έχει υποστεί η πόλη του. Να βρείτε χαρακτηριστικά παραδείγματα της ποιητικής γλώσσας και τα συναισθήματα που υποδηλώνονται κάθε φορά.

3. Ποια η σημασία για ένα παιδί του παιχνιδιού σε φυσικές συνθήκες/χώρους; Τι συνέπειες μπορεί να έχει η απουσία του παιχνιδιού στην ανάπτυξη και τη ζωή ενός παιδιού; Αναπτύξτε τις απόψεις σας σε 1-2 παραγράφους. Αξιοποιήστε και τις ακόλουθες έννοιες-φράσεις: ζωτική ανάγκη αυτοέκφρασης, απελευθέρωση φαντασίας, κοινωνικοποίηση, συναισθηματική/πνευματική ωρίμανση/ισορροπία, απομόνωση, εσωστρέφεια, αποχαύνωση, πνευματική νωθρότητα.

4. Να διατυπώσετε με λίγα λόγια τις ιδέες/σκέψεις που διατυπώνει άλλοτε άμεσα και άλλοτε έμμεσα και υπαινικτικά ο συγγραφέας-αφηγητής στα παρακάτω σημεία:

• για να προλάβει η πόλη την ανάπτυξη
• οτιδήποτε παλιό και σοφό έχτισε σιγά σιγά ο χρόνος και οι άνθρωποι
• το κοινό και αδιάφορο πρόσωπο που δεν έχεις όρεξη ούτε να το κοιτάξεις, γιατί ξέρεις πως δεν κρύβει εκπλήξεις.
• σύντομα θα μας εκδικηθεί το παρελθόν
• Μας παρέδωσαν μια πόλη έρημη από πράσινο και πάρκα. Παντού αξιοποίηση.

5. Ποια προβλήματα της πόλης αναφέρει ο συγγραφέας στα παρακάτω σημεία;       (Επιγραμματική αναφορά.)

• Το βουνό γύρω μια καμένη προσωπίδα 
• κάνει το φως πιο κοφτερό
• να βρεθεί ένας χώρος με λίγη δροσιά
• πολυκατοικίες που πληγώνουν τον ουρανό με την ευτέλειά τους
• διαζώματα των πολυκατοικιών, που στριμώχνονται και πνίγουν το καμπαναριό του Αϊ-Γιάννη
• πόλη έρημη από πράσινο και πάρκα / μια γωνιά αδειανή για όλες τις ανάγκες / στο μοναδικό πάρκο 

ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ:https://taenoikwkaiendimw.blogspot.com/2015/10/blog-post_12.html