ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΦΗΓΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ

ΑΦΗΓΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ (όρος Τ. Todorov - 1969) 

Αποκαλείται έτσι η λογοτεχνική σημειωτική, η οποία αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του γαλλικού δομισμού κατά τα μεταπολεμικά χρόνια.   Η θεωρία της αφήγησης αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο για την περιγραφή ενός αφηγηματικού κειμένου και έμμεσα οδηγεί στην ερμηνεία. Η αφηγηματολογία εξακολουθεί να αποτελεί μία από τις εγκυρότερες ερμηνευτικές προσεγγίσεις λογοτεχνικών κειμένων.

Αφηγηματικές τεχνικές – Αφηγηματικοί τρόποι

Αφηγηματικές τεχνικές είναι οι ακόλουθες:

- Ο αφηγητής

- Το είδος της αφήγησης (δηλαδή, οι αφηγηματικοί τρόποι)

- Η οπτική γωνία

- Η εστίαση

- Ο χρόνος της αφήγησης

- Ο ρυθμός της αφήγησης
ΑΦΗΓΗΤΗΣ 
Διάκριση συγγραφέα – αφηγητή 
  Συγγραφέας και αφηγητής δεν πρέπει να συγχέονται, ακόμη και στην περίπτωση πρωτοπρόσωπης αφήγησης, όπου είναι δυνατόν να ανιχνεύονται αυτοβιογραφικά στοιχεία του συγγραφέα.
  Συγγραφέας: είναι πραγματικό πρόσωπο με αληθινή ζωή, υπάρχει έξω από το κείμενο. 
 Αφηγητής: επινοείται από τον συγγραφέα για να πει την ‘ιστορία’, είναι ο διαμεσολαβητής ανάμεσα στον συγγραφέα και στον αναγνώστη. Είναι πρόσωπο του κειμένου, υπάρχει μόνο στο πλαίσιο του πλασματικού λόγου, συνιστά ένα κατασκεύασμα από λέξεις. Πρόκειται για το υποκείμενο ή τον φορέα της αφήγησης, ο οποίος είναι δυνατόν να αφηγείται σε πρώτο /δεύτερο /τρίτο πρόσωπο.
( Σε ένα αφηγηματικό έργο, ο αφηγητής μπορεί να είναι ένας ή και περισσότεροι. Σε πεζά νεοτερικής γραφής μιλάμε συνήθως για αφηγητές, και όχι για αφηγητή)

Αφηγηματικοί τρόποι είναι οι ακόλουθοι:

- Αφήγηση ή Διήγηση

- Διάλογος

- Περιγραφή

- Σχόλια

- Ελεύθερος Πλάγιος Λόγος

- Εσωτερικός μονόλογος

  Διήγηση: εξιστόρηση γεγονότων, αφήγηση (ο αφηγητής περιγράφει τι συνέβη με δικά του λόγια ή εκθέτει σκέψεις και συναισθήματα των προσώπων, χωρίς άμεση παράθεση των λόγων τους). 
 Περιγραφή: λεπτομερής απόδοση, αναπαράσταση τόπων, καταστάσεων και χαρακτήρων.  Διάλογος: - Διάλογος σε αφηγηματικό κείμενο, όπου αποδίδεται πιστά ο λόγος των προσώπων (ύφος, ιδίωμα, λεξιλόγιο κτλ.) με τη χρήση παύλας /εισαγωγικών. - Θεατρικός διάλογος, όπου απουσιάζει εντελώς ο αφηγητής και η υπόθεση εξελίσσεται με διαλογικό τρόπο - θεατρική τεχνική (π.χ. «Μνήμη» Στρ. Τσίρκα). 
 Μονόλογος /εσωτερικός μονόλογος (λόγος χωρίς ακροατή, «ροή της συνείδησης» - ακραία περίπτωση απόσυρσης του αφηγητή). 
 Ελεύθερος πλάγιος λόγος: πιστή απόδοση από τον αφηγητή σκέψεων και συναισθημάτων ενός προσώπου της ιστορίας σε τρίτο πρόσωπο και σε χρόνο παρελθοντικό. Σύμμειξη του λόγου του αφηγητή και του λόγου των ηρώων.
  Σχόλιο: γνώμες, κρίσεις, σχόλια του αφηγητή που οδηγούν σε γενικεύσεις.
  Εγκιβωτισμός: ένθετη αφήγηση, ενσωματωμένη σε εκτενέστερη αφήγηση
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΩΝ ΤΡΟΠΩΝ 
 Ρόλος - λειτουργία του διαλόγου 
 Προσδίδει στην αφήγηση δραματικότητα, φυσικότητα και ζωντάνια.  
Συντελεί στην πειστικότερη διαγραφή των χαρακτήρων - τα πρόσωπα αποκτούν αληθοφάνεια. 
 Προσιδιάζει στην ανθρώπινη ιδιότητα του αφηγητή, που δεν μπορεί να είναι παντογνώστης.
 Ο αναγνώστης αντλεί μέσω του διαλόγου πληροφορίες για πρόσωπα και γεγονότα.
Εξυπηρετεί την εξέλιξη της δράσης - προετοιμάζει σκηνές που θα ακολουθήσουν.
 Ρόλος - λειτουργία της περιγραφής 
 Σκιαγραφεί τα πρόσωπα, στήνει το σκηνικό της δράσης και γενικά φωτίζει την αφήγηση με διάφορες άμεσες ή έμμεσες πληροφορίες. 
 Συντελεί στη μετάβαση από το ένα αφηγηματικό μέρος στο άλλο. 
Προκαλεί αγωνία και αναμονή στον αναγνώστη με την επιβράδυνση της δράσης.
  Προσφέρει αισθητική απόλαυση στον αναγνώστη.

Προσοχή!

Οι αφηγηματικοί τρόποι θα πρέπει να διακρίνονται από τους εκφραστικούς τρόπους. Όταν αναζητούμε τους εκφραστικούς τρόπους, αναζητούμε ουσιαστικά το πώς λέγεται κάτι, τα σχήματα λόγου δηλαδή που χρησιμοποιεί ο αφηγητής, και ό,τι άλλο σχετίζεται με την ιδιαιτερότητα της έκφρασής του. 

Ο αφηγητής με βάση τη συμμετοχή του στην ιστορία ονομάζεται:

- Ομοδιηγητικός:

Συμμετέχει στην ιστορία την οποία αφηγείται είτε ως πρωταγωνιστής (αυτοδιηγητικός αφηγητής) είτε ως παρατηρητής ή αυτόπτης μάρτυρας.

- Ετεροδιηγητικός:

Δεν έχει καμιά συμμετοχή στην ιστορία που αφηγείται.

- Παντογνώστης αφηγητής: Είναι ο αφηγητής που γνωρίζει τα πάντα, εποπτεύει τα πάντα, αλλά δεν μετέχει στη δράση, δεν είναι δηλαδή ένα από τα πρόσωπα της ιστορίας. Στον παντογνώστη αφηγητή αντιστοιχεί η αφήγηση χωρίς εστίαση (μηδενική), δεδομένου ότι αυτός δεν παρακολουθεί την αφήγηση από μια οπτική γωνία, αλλά είναι πανταχού παρών σαν ένας μικρός θεός.

Ο αφηγητής με βάση το αφηγηματικό επίπεδο ονομάζεται:

- Εξωδιηγητικός: αφηγείται την κύρια ιστορία είτε συμμετέχοντας είτε όχι.

- Ενδοδιηγητικός: βρίσκεται μέσα στην ιστορία και αφηγείται μια δεύτερη ιστορία.

Εστίαση (ποιος βλέπει τα γεγονότα)

- Μηδενική: Ο αφηγητής ξέρει περισσότερα από ό,τι τα πρόσωπα, είναι έξω από τη δράση (παντογνώστης)

Αφηγητής > Πρόσωπα

- Εσωτερική: Ο αφηγητής ξέρει όσα και τα πρόσωπα

Αφηγητής = Πρόσωπα

- Εξωτερική: Ο αφηγητής ξέρει λιγότερα από τα πρόσωπα

Αφηγητής < Πρόσωπα

Ο χρόνος της αφήγησης
ΧΡΟΝΟΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ (ΧΑ) - ΧΡΟΝΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ (ΧΙ)
 i. Ως προς τη σειρά /τάξη {η σχέση ανάμεσα στη χρονική διαδοχή των γεγονότων στην ιστορία και τη διάταξή τους στο κείμενο} 
 Ευθύγραμμη σειρά - χρονική ακολουθία.
  Αναχρονία - παραβίαση χρονικής σειράς, ασυμφωνία ΧΙ και ΧΑ: 
 Ανάληψη (flashback): αναδρομική αφήγηση γεγονότων που είναι προγενέστερα από το σημείο της ιστορίας όπου βρισκόμαστε.
 Πρόληψη (flashforward): πρόδρομη αφήγηση που ανακαλεί εκ των προτέρων γεγονότα, τα οποία στην ιστορία θα διαδραματιστούν αργότερα (προοικονομία). 

Ο ρυθμός της αφήγησης:

η επιτάχυνση, η παράλειψη, η περίληψη, η έλλειψη ή το αφηγηματικό κενό, η επιβράδυνση.
ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ: http://www.pi.ac.cy/pi/files/epimorfosi/ekpaid_yliko/logot_mesi/logotexnia_afigimatologia.pdf